Пояснительная записка 4 1 Принципы и подходы к формированию образовательной программы основного общего образования 6 Планируемые результаты освоения обучающимися основной образовательной программы основного общего образования 8

1.2.5.3. Татарский язык и литература

Татарский язык: татарская группа

• 
  сүзләргә фонетик анализ ясарга өйрәнә;
  
• 
  татар теленең орфоэпик кагыйдәләрен саклап сөйләшүнең мөһимлеген аңлый;
  
• 
  татар теленең орфоэпик сүзлегеннән төрле белешмәләрдән кирәклек мәгълүматны табып, аларны тиешле урында дөрес итеп кулланырга өйрәнә.
  

• 
  фонетиканың төрле сәнгатьле уку чараларын аеру;
  
• 
  проза һәм поэзия жанрына караган текстларны сәнгатьле итеп уку;
  
• 
  мультимедия формасындагы орфоэпик сүзлек һәм белешмә материаллардан кирәкле мәгълүматны эзләп табып, аны үзенә кирәк вакытта файдалана белү.
  

• 
  сүзне морфемаларга бүлә;
  
• 
  өйрәнелгән сүз ясау ысулларын билгели;
  
• 
  бирелгән сүздән (тамырдан) төрле сүзләр ясый;
  
• 
  морфемика һәм сүз ясалышын өйрәнү укучыны дөрес язарга, сүз төркемнәрен һәм җөмлә кисәкләрен танырга ярдәм итә.
  

• 
  тамырдаш сүзләр арасындагы мәгънә бәйләнешен һәм чылбырын күрү;
  
• 
  әдәби текстларда сүз ясау элементларының сурәтләү чарасы буларак та әһәмиятен аңлау;
  
• 
  сүз ясалуга караган сүзлекләр һәм белешмә материалдан (мультимедия чараларыннан) кирәкле мәгълүматны табу;
  
• 
  сүзнең дөрес язылышын һәм лексик мәгънәсен аңлату өчен, аның этимологик ягына игътибар итү.
  

• 
  сүзләргә лексик анализ ясый (мәгънәсенә бәйле позицияләрне ачыклый; аңа килеп чыгышы, кулланылу өлкәсе һәм кулланылу дәрәҗәсе ягыннан чыгып бәя бирә);
  
• 
  сүзләрне тематик төркемнәргә берләштерә;
  
• 
  сүзләрнең синонимнар һәм антонимнар таба;
  
• 
  фразеологик әйтелмәләрне таный;
  
• 
  телдән һәм язма сөйләмдә лексик нормаларны саклый;
  
• 
  лексик синонимия күренешен кирәкмәгән кабатлаулардан саклау һәм сөйләмне бәйләнешле итү чарасы буларак файдалана;
  
• 
  сүзнең күчерелмә мәгънәсенә бәйле сурэтлү чараларын - метафора, эпитет, сынландыруны билгели;
  
• 
  төрле лексик сүзлекләрдән (аңлатмалы, синонимнар, антонимнар, фразеологик) тиешенчә файдалана;
  

• 
  татар теленең сүзлек составына гомуми классификация ясау; сүзнең лексик һәм грамматик мәгънәләрен аеру; төрле омонимнарны тану;
  
• 
  үзенең һәм иптәшләренең сөйләмен төгәллеге, сүзләрне урынлы һәм сәнгатьле итеп куллана белүе ягыннан бәяләү;
  
• 
  публицистик һәм әдәби жанрдагы текстларда лексик-фразеологик чараларны таный, фәнни һәм махсус эш стилендә кулланыла торган лексик чараларны белү;
  
• 
  төрле лексик сүзлекләрдән (аңлатмалы, синонимнар, антонимнар, чит тел сүзләре, фразеологик) һәм мультимедия чараларыннан кирәкле мәгълүматны эзләп табу. "Морфология"
  

• 
  татар телендәге сүз төркемнәрен аера белә;
  
• 
  аерым сүз төркеменә керүе ягыннан (морфологик яктан) сүзләрне тикшерә;
  
• 
  сүз төркемнәренең төрле формаларын хәзерге татар әдәби теле нормалары кысаларында куллана;
  
• 
  морфологик белем һәм күнекмәләрне сүзләрнең дөрес язылышына, башка төрле анализларга бәйле рәвештә куллана.
  

• 
  укучы морфологиянең сүзлек составын тикшерү;
  
• 
  грамматик омонимнарны аеру;
  
• 
  публицистик һәм әдәби жанрдагы текстларда морфологик берәмлекләрне тану, фәнни һәм махсус эш стилендә кулланыла торган морфологик формаларны белү;
  
• 
  төрле сүзлекләрдән һәм мультимедия чараларыннан морфологиягә кирәкле мәгълүматны эзләп табу.
  

• 
  укучы синтаксисның төп берәмлекләреннән сүзтезмә һәм җөмләләрне, аларның төрләрен аерырга өйрәнә:
  
• 
  сүзтезмә һәм җөмләләрне төзелеше һәм мәгьнәләре, кулланылу үзенәлекләре ягыннан тикшерә;
  
• 
  сүз төркемнәренең төрле синтаксик формаларын хәзерге татар әдәби теле нормалары кысаларында куллана;
  
• 
  укучылар синтаксистан булган белем һәм күнекмәләрен башка төрле анализлар вакытында да куллана белә.
  

• 
  публицистик һәм әдәби жанрдагы текстларда синтаксик чараларны тану, фәнни һәм махсус эш стилендә кулланыла торган синтаксик чараларны белү;
  
• 
  синтаксик конструкцияләрне функциональ-стилистик үзенчәлекләре ягыннан тикшеү, аларның сөйләмне сәнгатьле итү чарасы булуын аңлау.
  

• 
  язуда орфографик һәм пунктуацион нормаларны өйрәнелгән күләмдә файдалана;
  
• 
  сүзнең дөрес язылышын телдән сөйләү яки язма рәвештә аңлата;
  
• 
  орфографик һәм пунктуацион хаталарны таба һәм төзәтә;
  
• 
  орфографик сүзлекләрдән һәм белешмәләрдән кирәкле мәгълүматны таба һәм аларны язуда куллана.
  

• 
  сөйләмдә орфографик һәм пунктуацион нормаларны саклауның әһәмиятен күрсәтү;
  
• 
  орфографик сүзлекләрдән һәм белешмәләрдән (мультимедия чараларыннан) кирәкле мәгълүматны табу һәм аларны язуда урынлы итеп куллану.
  
• 
  
  

• 
  функциональ (фәнни, махсус эш һәм публицистик) стильләр белән таныша, аларның жанр үзенчәлекләрен билгели;
  
• 
  аудитория (иптәшләре) алдында чыгыш ясарга өйрәнә: аның темасын билгели, максат һәм бурычларын күрсәтә;
  
• 
  тел чараларын тыңлаучыларның яшь, психологик үзенчәлекләрен һәм сайланган темангың белем дәрәҗәсенә туры килүен һ.б. истә тотып сайлый.
  

• 
  телдән һәм язма сөйләм арасындагы үзенчәлекләрне аңлый һәм аңлата белә;
  
• 
  төрле стиль һәм жанрга караган текстлар белән эшли (аларны билгеләнгән максаттан чыгып укый, мәгълүмати яктан кисәкләргә бүлеп эшкәртә);
  
• 
  төрле характердагы текстларны татар теленнән рус теленә тәрҗемә итә, бу вакытта телдән һәм язма сөйләм нормаларын саклап эш итә.
  

• 
  милли-мәдәни компонентка ия булган тел берәмлекләрен халык авыз иҗаты әсәрләреннән, тарихи темаларга язылган һәм матур әдәбият әсәрләреннән аерып ала;
  
• 
  телне өйрәнү ил тарихын һәм мәдәниятен яхшырак белергә ярдәм итә дигән фикерне раслардай мисаллар таба;
  
• 
  тормышта һәм укуда татар сөйләм әдәбе кагыйдәләрен белеп һәм тиешенчә куллана.
  

• 
  телнең халык мәдәнияте һәм тарихы белән аерылгысыз бәйләнештә булуын аерым мисаллар ярдәме белән тасвирлау;
  
• 
  татар сөйләм әдәбе кагыйдәләрен Россиядә яшәүче башка халыкларның сөйләм әдәбе кагыйдәләре белән чагыштыру, аларга характеристика бирү.
  

• 
  өйрәнелгән тематика буенча, сөйләм этикеты нормаларын үтәп, официаль булмаган стандарт ситуацияләр буенча диалог алып барырга.
  

• 
  диалог алып бару - фикерләрең белән алмашу;
  
• 
  интервью бирү һәм интервью алу;
  
• 
  таблицалар, диаграммалар нигезендә диалог- сораштыру алып бару.
  
• 
  
  

• 
  өйрәнелгән тематик рамкалар эчендә күрсәтмәлелек, төп сүзләр, планнар аша бәйләнешле монологик фикерне әйтергә;
  
• 
  күрсәтмәлелеккә таянып,вакыйгаларны сурәтләргә;
  
• 
  әдәби геройларга,чынбарлыктагы кешеләргә кыскача характеристика бирергә;
  
• 
  укылган текстка, төп сүзләргә, планга таянып яки таянмыйча текстның төп эчтәлеген бирергә;
  
• 
  төп сүзләргә, планга, сорауларга таянып яки таянмыйча рәсемнәрне, фотоларны сурәтләү.
  

• 
  укыганга нигезләнеп, бирелгән тема буенча чыгыш ясарга;
  
• 
  укылган/тыңланган тексттагы фактларга, аргументларга таянып, укылган/тыңланган текстка үзеңнең мөнәсәбәтеңне белдерергә;
  
• 
  бирелгән тема буенча ситуатив аралашуда әзерлексез кыскача җавап бирергә;
  
• 
  таблицаларга, диаграммаларга таянып, үз фикереңне белдерергә;
  
• 
  башкарылган проект эшенең нәтиҗәсен кыскача сөйләп бирергә.
  

• 
  төрле төрдәге тыңлап аңлау күнегүләрен үти белергә;
  
• 
  сүзләрне, җөмләләрне аңлап тәрҗемә итә белергә;
  
• 
  тәкъдим ителгән текстны тыңлап, эчтәлеге буенча сорау бирә, сорауларга җавап бирә белергә;
  
• 
  зур булмаган аутентив яки адаптацияләнгән әдәби әсәрләрдән өзекләрне, информацион характердагы текстларны, газета-журналлардан мәкаләләрне тыңлап аңлап, эчтәлеге буенча фикереңне әйтә, аралашуга чыга белергә.
  

• 
  сыйныфташларыңның сөйләмен тыңлап аңларга һәм аларга үз фикереңне аңлата белергә, алар белән әңгәмә корырга, әңгәмәдә катнаша белергә.
  

• 
  уку текстларын татар теленең әйтелеш нормаларын саклап, сәнгатьле һәм аңлап уку;
  
• 
  текстның эчтәлегенә нигезләнеп, контекст буенча яңа сүзләрнең мәгънәсен аңлый белү;
  
• 
  таныш булмаган текстны эчтән укып, аның төп фикерен таба белү;
  
• 
  таныш булмаган сүзләрнең, төзелмәләрнең тәрҗемәсен сүзлектән таба белү.
  

• 
  катлаулы булмаган аутентив текстларда фактларның һәм вакыйгаларның үзара сәбәп-нәтиҗә бәйләнешен урнаштыру;
  
• 
  аерым абзацлардан торган яки төшереп калдырылган өзекләрне өстәп текстны яңадан торгызу.
  

• 
  өйрәнелгән темалар буенча актив куллануда булган сүзләрне дөрес яза белү;
  
• 
  конкрет бер тема буенча хикәя төзи белү;
  
• 
  прагматик текстлар (рецептлар, белдерүләр, афиша һ.б.), эпистоляр жанр текстлары (хатлар, котлаулар һ.б.) яза белү.
  

• 
  үзеңне борчыган проблемага карата үз фикерләреңне язмача җиткерә белү;
  
• 
  тәкъдим ителгән текстның эчтәлегенә нигезләнеп, аны үзгәртеп яки дәвам итеп яза белү;
  
• 
  татар милләтеннән булган дустыңа электрон хатлар язу һәм җавап бирү;
  
• 
  телдән һәм язмача хәбәрләргә тезислар һәм планнар төзү;
  
• 
  проект эшчәнлегенең нәтиҗәсен кыска итеп язып бирү;
  
• 
  таблицаларга, диаграммаларга таянып, кыскача үз фикереңне белдерү.