Пояснительная записка с. 4 Цели и задачи реализации основной образовательной программы основного общего образования с. 6 Принципы и подходы к формированию образовательной программы с. 7

1.2.5.2. Литература

• 
  осознание значимости чтения и изучения литературы для своего дальнейшего развития; формирование потребности в систематическом чтении как средстве познания мира и себя в этом мире, как в способе своего эстетического и интеллектуального удовлетворения;
  
• 
  восприятие литературы как одной из основных культурных ценностей народа (отражающей его менталитет, историю, мировосприятие) и человечества (содержащей смыслы, важные для человечества в целом);
  

• 
  обеспечение культурной самоидентификации, осознание коммуникативно-эстетических возможностей родного языка на основе изучения выдающихся произведений российской культуры, культуры своего народа, мировой культуры;
  
• 
  воспитание квалифицированного читателя со сформированным эстетическим вкусом, способного аргументировать свое мнение и оформлять его словесно в устных и письменных высказываниях разных жанров, создавать развернутые высказывания аналитического и интерпретирующего характера, участвовать в обсуждении прочитанного, сознательно планировать свое досуговое чтение;
  
• 
  развитие способности понимать литературные художественные произведения, воплощающие разные этнокультурные традиции;
  
• 
  овладение процедурами эстетического и смыслового анализа текста на основе понимания принципиальных отличий литературного художественного текста от научного, делового, публицистического и т. п., формирование умений воспринимать, анализировать, критически оценивать и интерпретировать прочитанное, осознавать художественную картину жизни, отраженную в литературном произведении, на уровне не только эмоционального восприятия, но и интеллектуального осмысления.
  

• 
  определять тему и основную мысль произведения (5–6 кл.);
  
• 
  владеть различными видами пересказа (5–6 кл.), пересказывать сюжет; выявлять особенности композиции, основной конфликт, вычленять фабулу (6–7 кл.);
  
• 
  характеризовать героев-персонажей, давать их сравнительные характеристики (5–6 кл.); оценивать систему персонажей (6–7 кл.);
  
• 
  находить основные изобразительно-выразительные средства, характерные для творческой манеры писателя, определять их художественные функции (5–7 кл.); выявлять особенности языка и стиля писателя (7–9 кл.);
  
• 
  определять родо-жанровую специфику художественного произведения (5–9 кл.);
  
• 
  объяснять свое понимание нравственно-философской, социально-исторической и эстетической проблематики произведений (7–9 кл.);
  
• 
  выделять в произведениях элементы художественной формы и обнаруживать связи между ними (5–7 кл.), постепенно переходя к анализу текста; анализировать литературные произведения разных жанров (8–9 кл.);
  
• 
  выявлять и осмыслять формы авторской оценки героев, событий, характер авторских взаимоотношений с «читателем» как адресатом произведения (в каждом классе – на своем уровне);
  
• 
  пользоваться основными теоретико-литературными терминами и понятиями (в каждом классе – умение пользоваться терминами, изученными в этом и предыдущих классах) как инструментом анализа и интерпретации художественного текста;
  
• 
  представлять развернутый устный или письменный ответ на поставленные вопросы (в каждом классе – на своем уровне); вести учебные дискуссии (7–9 кл.);
  
• 
  собирать материал и обрабатывать информацию, необходимую для составления плана, тезисного плана, конспекта, доклада, написания аннотации, сочинения, эссе, литературно-творческой работы, создания проекта на заранее объявленную или самостоятельно/под руководством учителя выбранную литературную или публицистическую тему, для организации дискуссии (в каждом классе – на своем уровне);
  
• 
  выражать личное отношение к художественному произведению, аргументировать свою точку зрения (в каждом классе – на своем уровне);
  
• 
  выразительно читать с листа и наизусть произведения/фрагменты
  

• 
  ориентироваться в информационном образовательном пространстве: работать с энциклопедиями, словарями, справочниками, специальной литературой (5–9 кл.); пользоваться каталогами библиотек, библиографическими указателями, системой поиска в Интернете (5–9 кл.) (в каждом классе – на своем уровне).
  

• 
  выразительно прочтите следующий фрагмент;
  
• 
  определите, какие события в произведении являются центральными;
  
• 
  определите, где и когда происходят описываемые события;
  
• 
  опишите, каким вам представляется герой произведения, прокомментируйте слова героя;
  
• 
  выделите в тексте наиболее непонятные (загадочные, удивительные и т. п.) для вас места;
  
• 
  ответьте на поставленный учителем/автором учебника вопрос;
  
• 
  определите, выделите, найдите, перечислите признаки, черты, повторяющиеся детали и т. п.
  

• 
  К основным видам деятельности, позволяющим диагностировать возможности читателей, достигших II уровня, можно отнести устное и письменное выполнение аналитических процедур с использованием теоретических понятий (нахождение элементов текста; наблюдение, описание, сопоставление и сравнение выделенных единиц; объяснение функций каждого из элементов; установление связи между ними; создание комментария на основе сплошного и хронологически последовательного анализа – пофразового (при анализе стихотворений и небольших прозаических произведений – рассказов, новелл) или поэпизодного; проведение целостного и межтекстового анализа).
  
• 
  Условно им соответствуют следующие типы диагностических заданий:
  
• 
  выделите, определите, найдите, перечислите признаки, черты, повторяющиеся детали и т. п.;
  
• 
  покажите, какие особенности художественного текста проявляют позицию его автора;
  
• 
  покажите, как в художественном мире произведения проявляются черты реального мира (как внешней для человека реальности, так и внутреннего мира человека);
  
• 
  проанализируйте фрагменты, эпизоды текста (по предложенному алгоритму и без него);
  
• 
  сопоставьте, сравните, найдите сходства и различия (как в одном тексте, так и между разными произведениями);
  
• 
  определите жанр произведения, охарактеризуйте его особенности;
  
• 
  дайте свое рабочее определение следующему теоретико-литературному понятию.
  

• 
  Условно им соответствуют следующие типы диагностических заданий:
  
• 
  выделите, определите, найдите, перечислите признаки, черты, повторяющиеся детали и т. п.
  
• 
  определите художественную функцию той или иной детали, приема и т. п.;
  
• 
  определите позицию автора и способы ее выражения;
  
• 
  проинтерпретируйте выбранный фрагмент произведения;
  
• 
  объясните (устно, письменно) смысл названия произведения;
  
• 
  озаглавьте предложенный текст (в случае если у литературного произведения нет заглавия);
  
• 
  напишите сочинение-интерпретацию;
  
• 
  напишите рецензию на произведение, не изучавшееся на уроках литературы.
  

• 
  сүзләргә фонетик анализ ясарга өйрәнә;
  
• 
  татар теленең орфоэпик кагыйдәләрен саклап сөйләшүнең мөһимлеген аңлый;
  
• 
  татар теленең орфоэпик сүзлегеннән төрле белешмәләрдән кирәклек мәгълүматны табып, аларны тиешле урында дөрес итеп кулланырга өйрәнә.
  

• 
  фонетиканың төрле сәнгатьле уку чараларын аеру;
  
• 
  проза һәм поэзия жанрына караган текстларны сәнгатьле итеп уку;
  
• 
  мультимедия формасындагы орфоэпик сүзлек һәм белешмә материаллардан кирәкле мәгълүматны эзләп табып, аны үзенә кирәк вакытта файдалана белү.
  

• 
  сүзне морфемаларга бүлә;
  
• 
  өйрәнелгән сүз ясау ысулларын билгели;
  
• 
  бирелгән сүздән (тамырдан) төрле сүзләр ясый;
  
• 
  морфемика һәм сүз ясалышын өйрәнү укучыны дөрес язарга, сүз төркемнәрен һәм җөмлә кисәкләрен танырга ярдәм итә.
  

• 
  тамырдаш сүзләр арасындагы мәгънә бәйләнешен һәм чылбырын күрү;
  
• 
  әдәби текстларда сүз ясау элементларының сурәтләү чарасы буларак та әһәмиятен аңлау;
  
• 
  сүз ясалуга караган сүзлекләр һәм белешмә материалдан (мультимедия чараларыннан) кирәкле мәгълүматны табу;
  
• 
  сүзнең дөрес язылышын һәм лексик мәгънәсен аңлату өчен, аның этимологик ягына игътибар итү.
  

• 
  сүзләргә лексик анализ ясый (мәгънәсенә бәйле позицияләрне ачыклый; аңа килеп чыгышы, кулланылу өлкәсе һәм кулланылу дәрәҗәсе ягыннан чыгып бәя бирә);
  
• 
  сүзләрне тематик төркемнәргә берләштерә;
  
• 
  сүзләрнең синонимнар һәм антонимнар таба;
  
• 
  фразеологик әйтелмәләрне таный;
  
• 
  телдән һәм язма сөйләмдә лексик нормаларны саклый;
  
• 
  лексик синонимия күренешен кирәкмәгән кабатлаулардан саклау һәм сөйләмне бәйләнешле итү чарасы буларак файдалана;
  
• 
  сүзнең күчерелмә мәгънәсенә бәйле сурэтлү чараларын - метафора, эпитет, сынландыруны билгели;
  
• 
  төрле лексик сүзлекләрдән (аңлатмалы, синонимнар, антонимнар, фразеологик) тиешенчә файдалана;
  

• 
  татар теленең сүзлек составына гомуми классификация ясау; сүзнең лексик һәм грамматик мәгънәләрен аеру; төрле омонимнарны тану;
  
• 
  үзенең һәм иптәшләренең сөйләмен төгәллеге, сүзләрне урынлы һәм сәнгатьле итеп куллана белүе ягыннан бәяләү;
  
• 
  публицистик һәм әдәби жанрдагы текстларда лексик-фразеологик чараларны таный, фәнни һәм махсус эш стилендә кулланыла торган лексик чараларны белү;
  
• 
  төрле лексик сүзлекләрдән (аңлатмалы, синонимнар, антонимнар, чит тел сүзләре, фразеологик) һәм мультимедия чараларыннан кирәкле мәгълүматны эзләп табу. "Морфология"
  

• 
  татар телендәге сүз төркемнәрен аера белә;
  
• 
  аерым сүз төркеменә керүе ягыннан (морфологик яктан) сүзләрне тикшерә;
  
• 
  сүз төркемнәренең төрле формаларын хәзерге татар әдәби теле нормалары кысаларында куллана;
  
• 
  морфологик белем һәм күнекмәләрне сүзләрнең дөрес язылышына, башка төрле анализларга бәйле рәвештә куллана.
  

• 
  укучы морфологиянең сүзлек составын тикшерү;
  
• 
  грамматик омонимнарны аеру;
  
• 
  публицистик һәм әдәби жанрдагы текстларда морфологик берәмлекләрне тану, фәнни һәм махсус эш стилендә кулланыла торган морфологик формаларны белү;
  
• 
  төрле сүзлекләрдән һәм мультимедия чараларыннан морфологиягә кирәкле мәгълүматны эзләп табу.
  

• 
  укучы синтаксисның төп берәмлекләреннән сүзтезмә һәм җөмләләрне, аларның төрләрен аерырга өйрәнә:
  
• 
  сүзтезмә һәм җөмләләрне төзелеше һәм мәгьнәләре, кулланылу үзенәлекләре ягыннан тикшерә;
  
• 
  сүз төркемнәренең төрле синтаксик формаларын хәзерге татар әдәби теле нормалары кысаларында куллана;
  
• 
  укучылар синтаксистан булган белем һәм күнекмәләрен башка төрле анализлар вакытында да куллана белә.
  

• 
  публицистик һәм әдәби жанрдагы текстларда синтаксик чараларны тану, фәнни һәм махсус эш стилендә кулланыла торган синтаксик чараларны белү;
  
• 
  синтаксик конструкцияләрне функциональ-стилистик үзенчәлекләре ягыннан тикшеү, аларның сөйләмне сәнгатьле итү чарасы булуын аңлау.
  

• 
  язуда орфографик һәм пунктуацион нормаларны өйрәнелгән күләмдә файдалана;
  
• 
  сүзнең дөрес язылышын телдән сөйләү яки язма рәвештә аңлата;
  
• 
  орфографик һәм пунктуацион хаталарны таба һәм төзәтә;
  
• 
  орфографик сүзлекләрдән һәм белешмәләрдән кирәкле мәгълүматны таба һәм аларны язуда куллана.
  

• 
  сөйләмдә орфографик һәм пунктуацион нормаларны саклауның әһәмиятен күрсәтү;
  
• 
  орфографик сүзлекләрдән һәм белешмәләрдән (мультимедия чараларыннан) кирәкле мәгълүматны табу һәм аларны язуда урынлы итеп куллану.
  

• 
  функциональ (фәнни, махсус эш һәм публицистик) стильләр белән таныша, аларның жанр үзенчәлекләрен билгели;
  
• 
  аудитория (иптәшләре) алдында чыгыш ясарга өйрәнә: аның темасын билгели, максат һәм бурычларын күрсәтә;
  
• 
  тел чараларын тыңлаучыларның яшь, психологик үзенчәлекләрен һәм сайланган темангың белем дәрәҗәсенә туры килүен һ.б. истә тотып сайлый.
  

• 
  телдән һәм язма сөйләм арасындагы үзенчәлекләрне аңлый һәм аңлата белә;
  
• 
  төрле стиль һәм жанрга караган текстлар белән эшли (аларны билгеләнгән максаттан чыгып укый, мәгълүмати яктан кисәкләргә бүлеп эшкәртә);
  
• 
  төрле характердагы текстларны татар теленнән рус теленә тәрҗемә итә, бу вакытта телдән һәм язма сөйләм нормаларын саклап эш итә.
  

• 
  милли-мәдәни компонентка ия булган тел берәмлекләрен халык авыз иҗаты әсәрләреннән, тарихи темаларга язылган һәм матур әдәбият әсәрләреннән аерып ала;
  
• 
  телне өйрәнү ил тарихын һәм мәдәниятен яхшырак белергә ярдәм итә дигән фикерне раслардай мисаллар таба;
  
• 
  тормышта һәм укуда татар сөйләм әдәбе кагыйдәләрен белеп һәм тиешенчә куллана.
  

• 
  телнең халык мәдәнияте һәм тарихы белән аерылгысыз бәйләнештә булуын аерым мисаллар ярдәме белән тасвирлау;
  
• 
  татар сөйләм әдәбе кагыйдәләрен Россиядә яшәүче башка халыкларның сөйләм әдәбе кагыйдәләре белән чагыштыру, аларга характеристика бирү.
  

• 
  өйрәнелгән тематика буенча, сөйләм этикеты нормаларын үтәп, официаль булмаган стандарт ситуацияләр буенча диалог алып барырга.
  

• 
  диалог алып бару - фикерләрең белән алмашу;
  
• 
  интервью бирү һәм интервью алу;
  
• 
  таблицалар, диаграммалар нигезендә диалог- сораштыру алып бару.
  

• 
  өйрәнелгән тематик рамкалар эчендә күрсәтмәлелек, төп сүзләр, планнар аша бәйләнешле монологик фикерне әйтергә;
  
• 
  күрсәтмәлелеккә таянып,вакыйгаларны сурәтләргә;
  
• 
  әдәби геройларга,чынбарлыктагы кешеләргә кыскача характеристика бирергә;
  
• 
  укылган текстка, төп сүзләргә, планга таянып яки таянмыйча текстның төп эчтәлеген бирергә;
  
• 
  төп сүзләргә, планга, сорауларга таянып яки таянмыйча рәсемнәрне, фотоларны сурәтләү.
  

• 
  укыганга нигезләнеп, бирелгән тема буенча чыгыш ясарга;
  
• 
  укылган/тыңланган тексттагы фактларга, аргументларга таянып, укылган/тыңланган текстка үзеңнең мөнәсәбәтеңне белдерергә;
  
• 
  бирелгән тема буенча ситуатив аралашуда әзерлексез кыскача җавап бирергә;
  
• 
  таблицаларга, диаграммаларга таянып, үз фикереңне белдерергә;
  
• 
  башкарылган проект эшенең нәтиҗәсен кыскача сөйләп бирергә.
  

• 
  төрле төрдәге тыңлап аңлау күнегүләрен үти белергә;
  
• 
  сүзләрне, җөмләләрне аңлап тәрҗемә итә белергә;
  
• 
  тәкъдим ителгән текстны тыңлап, эчтәлеге буенча сорау бирә, сорауларга җавап бирә белергә;
  
• 
  зур булмаган аутентив яки адаптацияләнгән әдәби әсәрләрдән өзекләрне, информацион характердагы текстларны, газета-журналлардан мәкаләләрне тыңлап аңлап, эчтәлеге буенча фикереңне әйтә, аралашуга чыга белергә.
  

• 
  сыйныфташларыңның сөйләмен тыңлап аңларга һәм аларга үз фикереңне аңлата белергә, алар белән әңгәмә корырга, әңгәмәдә катнаша белергә.
  

• 
  уку текстларын татар теленең әйтелеш нормаларын саклап, сәнгатьле һәм аңлап уку;
  
• 
  текстның эчтәлегенә нигезләнеп, контекст буенча яңа сүзләрнең мәгънәсен аңлый белү;
  
• 
  таныш булмаган текстны эчтән укып, аның төп фикерен таба белү;
  
• 
  таныш булмаган сүзләрнең, төзелмәләрнең тәрҗемәсен сүзлектән таба белү.
  

• 
  катлаулы булмаган аутентив текстларда фактларның һәм вакыйгаларның үзара сәбәп-нәтиҗә бәйләнешен урнаштыру;
  
• 
  аерым абзацлардан торган яки төшереп калдырылган өзекләрне өстәп текстны яңадан торгызу.
  

• 
  өйрәнелгән темалар буенча актив куллануда булган сүзләрне дөрес яза белү;
  
• 
  конкретбер тема буенчахикәятөзибелү;
  
• 
  прагматик текстлар (рецептлар, белдерүләр, афиша һ.б.), эпистоляр жанр текстлары (хатлар, котлауларһ.б.) язабелү.
  

• 
  үзеңне борчыган проблемага карата үз фикерләреңне язмача җиткерә белү;
  
• 
  тәкъдим ителгән текстның эчтәлегенә нигезләнеп, аны үзгәртеп яки дәвам итеп яза белү;
  
• 
  татар милләтеннән булган дустыңа электрон хатлар язу һәм җавап бирү;
  
• 
  телдән һәм язмача хәбәрләргә тезислар һәм планнар төзү;
  
• 
  проект эшчәнлегенең нәтиҗәсен кыска итеп язып бирү;
  
• 
  таблицаларга, диаграммаларга таянып, кыскача үз фикереңне белдерү.