Выпускник получит возможность научиться:
осмысливать эстетические и нравственные ценности художественного текста и высказывать суждение;
осмысливать эстетические и нравственные ценности художественного текста и высказывать собственное суждение;
высказывать собственное суждение о прочитанном (прослушанном) произведении, доказывать и подтверждать его фактами со ссылками на текст;
устанавливать ассоциации с жизненным опытом, с впечатлениями от восприятия других видов искусства;
составлять по аналогии устные рассказы (повествование, рассуждение, описание).
Круг детского чтения (для всех видов текстов)
Выпускник научится:
осуществлять выбор книги в библиотеке (или в контролируемом Интернете) по заданной тематике или по собственному желанию;
вести список прочитанных книг с целью использования его в учебной и внеучебной деятельности, в том числе для планирования своего круга чтения;
составлять аннотацию и краткий отзыв на прочитанное произведение по заданному образцу.
Выпускник получит возможность научиться:
работать с тематическим каталогом;
работать с детской периодикой;
самостоятельно писать отзыв о прочитанной книге (в свободной форме).
Литературоведческая пропедевтика (только для художественных текстов)
Выпускник научится:
распознавать некоторые отличительные особенности художественных произведений (на примерах художественных образов и средств художественной выразительности);
отличать на практическом уровне прозаический текст
от стихотворного, приводить примеры прозаических и стихотворных текстов;
различать художественные произведения разных жанров (рассказ, басня, сказка, загадка, пословица), приводить примеры этих произведений;
находить средства художественной выразительности (метафора, олицетворение, эпитет).
Выпускник получит возможность научиться:
воспринимать художественную литературу как вид искусства, приводить примеры проявления художественного вымысла в произведениях;
сравнивать, сопоставлять, делать элементарный анализ различных текстов, используя ряд литературоведческих понятий (фольклорная и авторская литература, структура текста, герой, автор) и средств художественной выразительности (иносказание, метафора, олицетворение, сравнение, эпитет);
определять позиции героев художественного текста, позицию автора художественного текста.
Творческая деятельность (только для художественных текстов)
Выпускник научится:
создавать по аналогии собственный текст в жанре сказки и загадки;
восстанавливать текст, дополняя его начало или окончание, или пополняя его событиями;
составлять устный рассказ по репродукциям картин художников и/или на основе личного опыта;
составлять устный рассказ на основе прочитанных произведений с учетом коммуникативной задачи (для разных адресатов).
Выпускник получит возможность научиться:
вести рассказ (или повествование) на основе сюжета известного литературного произведения, дополняя и/или изменяя его содержание, например, рассказывать известное литературное произведение от имени одного из действующих лиц или неодушевленного предмета;
писать сочинения по поводу прочитанного в виде читательских аннотации или отзыва;
создавать серии иллюстраций с короткими текстами по содержанию прочитанного (прослушанного) произведения;
создавать проекты в виде книжек-самоделок, презентаций с аудиовизуальной поддержкой и пояснениями;
работать в группе, создавая сценарии и инсценируя прочитанное (прослушанное, созданное самостоятельно) художественное произведение, в том числе и в виде мультимедийного продукта (мультфильма).
Башкирский язык и литературное чтение на родном языке
1.2.4. Башкирский язык:
1) воспитание ценностного отношения к родному языку как хранителю культуры, включение в культурно-языковое поле своего народа, формирование первоначальных представлений о единстве и многообразии языкового и культурного пространства России, о языке как основе национального самосознания;
2) обогащение активного и потенциального словарного запаса, развитие у обучающихся культуры владения родным языком в соответствии с нормами устной и письменной речи, правилами речевого этикета;
3) формирование первоначальных научных знаний о родном языке как системе и как развивающемся явлении, о его уровнях и единицах, о закономерностях его функционирования, освоение основных единиц и грамматических категорий родного языка, формирование позитивного отношения к правильной устной и письменной родной речи как показателям общей культуры и гражданской позиции человека;
4) овладение первоначальными умениями ориентироваться в целях, задачах, средствах и условиях общения, формирование базовых навыков выбора адекватных языковых средств для успешного решения коммуникативных задач;
5) овладение учебными действиями с языковыми единицами и умение использовать знания для решения познавательных, практических и коммуникативных задач.
Башҡорт теле
Башҡорт теле курсында предмет ярҙамында түбәндәге үҫеш юлдары тормошҡа ашырыла: предмет кимәлендә белемгә эйә булыу; уҡыу техникаһын үҫтереү, текстарҙы анализлау юлдарына эйә булыу; яҙма һәм һөйләү телмәренә эйә булыу; тел тураһында белем алыу һәм системалаштырыу; орфография һәм пунктуацияны өйрәнеү; башҡорт теленең тәрбиәүи потенциалын ҡулланыу; телде тойомлауҙы үҫтереү.
Шул маҡсаттан сығып башҡорт телен уҡытыуҙың төп мәсьәләләре билдәләнде:
телмәр эшмәкәрлеген формалаштырыу: тыңлау, һөйләү, уҡыу, яҙыу;
тел системаһын (фонетика, лексика, орфография, орфоэпия, грамматика, пунктуация) өйрәнеү;
башҡорт теле фәне аша тирә-яҡты, йәғни баланы уратып алған мөхитте, обьекттарҙы, күренештәрҙе танып белергә өйрәтеү;
башҡорт теле ғилемен өйрәнгәндә баланың шәхси мөмкинселектәрен иҫәпкә алып, уның һәләтен, эрудицияһын формалаштырыу өсөн шарттар булдырыу;
тел ғилемен өйрәнеү процесында универсаль уҡыу эш төрҙәренә өйрәтеү; уҡыу эшмәкәрлегенең төп компоненттарын үҙләштереү (уҡыу мәсьәләһе, проблема ҡуйыу; эште планлаштырыу, ойоштороу; уҡыу мәсьәләһен сисеү; эште баһалау; рефлексив-контроль эшмәкәрлек);
милли үҙаңды формалаштырыуға нигеҙ һалыу.
Башҡорт мәктәптәрендә уҡытыу һәм тәрбиә эше башҡорт телендә бойомға ашырыла. Шуның өсөн башҡорт теле балаға башҡа фәндәрҙе үҙләштереүҙе тормошҡа ашырыусы ҡорал булып тора. Был йәһәттән туған телдә аралашыу, уҡытыусы һәм тиҫтерҙәр менән мөнәсәбәт ҡороу; мәғлүмәт, белем алыу сығанағы итеп ҡулланыуҙы маҡсат итеп ҡуйыу зарур. Тимәк, башҡорт теле баланы тирә-йүнде танып белеү, мәғлүмәт, белем алыу, тыуған еренә, халҡына, теленә һөйөү тәрбиәләү сараһы булып та тора. Шуға күрә уҡыу процесында туған телде өйрәнеүҙең баһаһы арта, роле тағы көсәйә төшә. Бащланғыс звеноны тамамлағас, башҡорт теле урта һәм юғары звеноларҙа балаға үҫеш кимәлен камиллаштырыу ҡоралы булып хеҙмәт итә.
Фонетика 32м графика
Башлан4ыс класты тамамлаусы у7ыусы 0йр2н2= – 0нд2р6е 32м х2рефт2р6е айырыу+ – 0нд2рг2 характеристика бире1= 3у6ын7ылар ён26ек 32м 7алын, ба9ымлы 32м ба9ым3ы6¨+ тартын7ылар ё я84ырау 32м 3а84ырау, парлы 32м пар3ы6¨+
– баш7орт алфавитында х2рефт2р6е8 урынлашыу т2ртибен 32м уны8 232ми2тен 16л2штере1 ё31662р6е билд2ле т2ртипк2 килтере1, алфавит яр6амында к2р2кле м24л1м2т э6л21 3.б.¨.
0йр2нерг2 м0мкинселек ала= – бирелән схема буйынса өн-хәреф анализын эшләргә өйрәнеү һәм уның дөрөҫ булыу-булмауын тикшереү.
Орфоэпия
У7ыусы 0йр2нерг2 м0мкинселек ала=
– башҡорт теленең нормаларын үтәп уҡыу һәм һөйләү, әңгәмәселәренең телмәрендә был нормаларҙың үтәлешен баһалау (программала бирелгән күләм кимәлендә);
– белмәгән осраҡта һүҙлектән йәки дәреслектән дөрөҫ әйтелеш нормаларын үҙ аллы табыу йәки уҡытыусыға мөрәжәғәт итеү.
№16 составы
Башлан4ыс класты тамамлаусы у7ыусы 0йр2н2=
– 16г2рм21се 32м 16г2ре1се 31662р6е айырыу+ – тамыр6аш 31662р6е 32м 316 формаларын таныу+ – 31662р62 тамыр, я3аусы 32м 16г2рте1се ял4ау6ар6ы табыу. 0йр2нерг2 м0мкинселек ала=
һүҙҙәрҙе составы буйынса тикшерә белеү, анализ яһарға өйрәнеү.
Лексика
Башлан4ыс класты тамамлаусы у7ыусы 0йр2н2=
– 3166е8 м242н23ен д0р09л21, к2р2к бул4ан 3166е айырып алыу+ – 3166е8 м242н23ен текст буйынса й2ки а8латмалы 316лек буйынса д0р09л21. 0йр2нерг2 м0мкинселек ала= – бер төрлөлөктән азат булыу маҡсатында тейешле синонимдарҙы табыу һәм ҡулланыу;
– сағыштырыу һәм теүәл характеристика биреү өсөн антонимдарҙы ҡулланыу;
–текстағы телмәрҙә ҡулланылған тура һәм күсмә мәғәнәле һүҙҙәрҙе таныу; – ябай фразеологик берәмектәрҙең мәғәнәһен аңлау һәм уларҙы телмәрҙә ҡулланыу;
– һүҙҙәрҙе урынлы йәки урынһыҙ ҡулланыуҙы баһалай белеү; – аралашыу мәсьәләһен урынлы хәл итеү маҡсатында тәҡдим ителгән һүҙҙәрҙең тейешлеһен һайлап алыу.
Морфология
Башлан4ыс класты тамамлаусы у7ыусы 0йр2н2= – исемде8 3анын, затын, килешен, 30йл2мд2ге урынын билд2л21, исемд2рг2 морфологик анализ я3ау+ –сифаттар6ы8 т0р0н, д2р2ж23ен билд2л21, улар4а морфологик анализ я3ау+
– 7ылымды8 грамматик билд2л2рен= 30йк2лешен, заманын, затын билд2л21, морфологик анализ я3ау+ – р21ешт2р6е8 грамматик билд2л2рен таныу= 16г2рм21се 316 т0рк0м0н, т0р0н, д2р2ж23ен беле1+ – алмаштар6ы8 грамматик билд2л2рен таныу= 3анын, затын+ – 3андар6ы8 грамматик билд2л2рен беле1= т0р0н, т0рк0мс2л2рен 3.б.
1.2.5. Литературное чтение на родном языке:
1) понимание родной литературы как одной из основных национально-культурных ценностей народа, как особого способа познания жизни, как явления национальной и мировой культуры, средства сохранения и передачи нравственных ценностей и традиций;
2) осознание значимости чтения на родном языке для личного развития; формирование представлений о мире, национальной истории и культуре, первоначальных этических представлений, понятий о добре и зле, нравственности; формирование потребности в систематическом чтении на родном языке как средстве познания себя и мира; обеспечение культурной самоидентификации;
3) использование разных видов чтения (ознакомительное, изучающее, выборочное, поисковое); умение осознанно воспринимать и оценивать содержание и специфику различных текстов, участвовать в их обсуждении, давать и обосновывать нравственную оценку поступков героев;
4) достижение необходимого для продолжения образования уровня читательской компетентности, общего речевого развития, то есть овладение техникой чтения вслух и про себя, элементарными приемами интерпретации, анализа и преобразования художественных, научно-популярных и учебных текстов с использованием элементарных литературоведческих понятий;
5) осознание коммуникативно-эстетических возможностей родного языка на основе изучения выдающихся произведений культуры своего народа, умение самостоятельно выбирать интересующую литературу; пользоваться справочными источниками для понимания и получения дополнительной информации.
Әҙәби уҡыу
Башланғыс кластарҙа әҙәби уҡыу дәрестәрендә телмәр эшмәкәрлегенең бөтә төрҙәренә лә (һөйләү, тыңлау,уҡыу, яҙыу) өйрәтеү маҡсатлы рәүештә ҡыҙыу темпта бара. Һөйләү, тыңлау, уҡыу һәм яҙыу күнекмәләрен тейешле кимәлгә ҡуйыу- уҡытыусының төп бурысы. Был күнекмәләргә тулыһынса эйә булған уҡыусы ғына урта звенола уҡыуын уңышлы дауам итәсәк. Кешенең һөйләгәнен иғтибар менән тыңлай белгән, әңгәмәләшеүсеһе менән мәҙәниәтле һөйләшеү ҡора алған, етеҙ һәм аңлы уҡырға күнеккән, уй- фекерҙәрен грамоталы яҙа алған уҡыусы ғына урта звенола уҡырға әҙер.
Юғарыла бәйән ителгән күнекмәләрҙе формалаштырыуҙа уҡыу(туған тел) дәрестәре төп ролде уйнай.
Уҡыу дәрестәренең төп маҡсаты – китап уҡыу эшмәкәрлеген формалаштырыу, уҡыу техникаһын камиллаштырыу, балаларҙы китап уҡыуға ылыҡтырыу, һөйләү һәм аралашыу телмәрен үҫтереү, үҙ аллы ижад итеүгә мөмкинселектәр, шарттар булдырыу.
Был мөһим бурыстар программаға индерелгән материалдар, донъя һәм башҡорт әҙәбиәтенән һайланып, художестволы һәм фәнни-популяр текстар, шулай уҡ халыҡ ижады әҫәрҙәре ярҙамында ғәмәлгә ашырыла.
«Телмәр эшмәкәрлегенең төрҙәре» бүлеге түбәндәге процестарҙы үҙ эсенә ала:
Тыңлау (аудирование) - телдән әйтелгән инфор мацияны тыңлау һәм мәғәнәһенә төшөнә барыу бер үк ваҡыт эсендә башҡарыла: уҡыусы һөйләгәнде тыңлай, һөйләүсенең фекеренә төшөнә, телмәре аша уның мөнәсәбәтен, мәғәнә биҙәктәрен билдә ләй, йөкмәткеһенә ҡарап, үҙ яуабын әҙерләй, ҡылығын, тәртибен планлаштыра.
Уҡыу - уҡылған текстан үҙеңә кәрәкле мәғлүмәт, белем алыу, текстың йөкмәткеһен тәрән аңлау, уға үҙ ҡарашыңды булдырыу. Төрлө күләмдәге, жанрҙағы әҙәби әҫәрҙәрҙе үҙ аллы аңлап уҡыу; уҡыу маҡсатын (мин ни өсөн уҡыясаҡмын?), уҡыу төрҙәрен (һайлап уҡыу, тотош уҡыу) билдәләү; тасуири уҡыу сараларын ҡулланып (тон, темп, пауза, баҫым) төрлө маҡсатты күҙ уңында тотҡан әҙәби текстарҙы дөрөҫ, аңлап уҡыу.
Һөйләү (аралашыу мәҙәниәте). Һөйләү телмәре ни тиклем үҫешкәнерәк, камилыраҡ булһа, кеше үҙ фекерен әңгәмәсеһенә шул тиклем еңелерәк еткерә һәм башҡаларҙы ла тиҙерәк аңлай. Уҡылған текстар ярҙамында диалог ҡорорға, һөйләү этикетын ҡулла нып монолог төҙөргә, тормоштан алған тәьҫоратта рыңды белдерергә, әҫәрҙә яҙыусының телмәр
үҙенсәлеген билдәләргә һәм уның фекерен асыҡлар ға, текстың төп фекерен табырға тырышыу ҙа һөйләү телмәренең үҫешенә булышлыҡ итә.
Яҙыу (яҙыу телмәре мәҙәниәте, яҙыу телмәренә эйә булыу). Үҙең ишеткән, күргән, уҡыған, кисергән хәл-ваҡиғаларҙы, дөйөм алғанда, фекерҙәреңде билдәле маҡсатта тулы, дөрөҫ, эҙмә-эҙ һәм бәйлә нешле итеп яҙа белеү.
Яҙыу телмәрен үҫтереү уҡыусыларҙа түбәндәге күнекмәләрҙе үҫтереүҙе күҙ уңында тота:
билдәле бер маҡсатты күҙ уңында тотоп, төрлө жанрҙарҙа (хикәйәләү, һүрәтләү, хөкөм йөрөтөү) яҙа белеү;
йөкмәткене өҫтәлмә материал менән байытып яҙыу;
үҙеңдең хикәйәңде булдырыу (мәҫәлән, картина буйынса);
әҙәби һәм ирекле темаларға инша яҙыу;
баһалама, характеристика яҙыу.
«Телмәр эшмәкәрлегенең төрҙәре» бүлеге тыңлау, һөйләү, яҙыу һәм уҡыу процестарының үҫешен тәьмин итеп, мәҙәниәтле аралашыу күнекмәләрен барлыҡҡа килтерә. Телмәр эшмәкәрлегенең төрҙәре үҙ-ара тығыҙ бәйләнештә булып, бер-береһенә туранан-тура йоғонто яһай. Шунлыҡтан тыңлау, һөйләү, яҙыу һәм уҡыу һәләтлектәрен комплекслы үҫтерергә кәрәк.
«Телмәр эшмәкәрлегенең төрҙәре» бүлеге төрлө кимәлдәге текст өҫтөндә эшләү күнекмәләрен бар лыҡҡа килтереүҙе лә үҙ эсенә ала. Был эш түбәндәге анализлау оҫталыҡтарын барлыҡҡа килтереүҙе күҙал лай:
әҙәби әҫәрҙәрҙең, фәнни-популяр мәҡәләләрҙең һүрәтләү-тасуирлау сараларын, йөкмәткеһен, маҡса тын, тәғәйенләнешенә ярашлы һайлау һәм дөрөҫ ҡулланыу;
автор тарафынан тәҡдим ителгән тормош үҙен сәлеген күрә башлау;
әҙәби, фәнни-популяр текстар араһында сәбәп- һөҙөмтә бәйләнешен булдырыу, айырмалығын күрә белеү;
автор позицияһын, ҡарашын, үҙсәнлеген аңлау; текстың төп фекерен айыра белеү (уҡытыусы ярҙа мында).
«Китап уҡыу даирәһе» бүлегендә балалар өсөн тәғәйенләнгән материалдарҙан йөкмәткеһен һайлау мөмкинлеге принциптары билдәләнә. Бирелгән принциптар уҡыусыларҙа үҙе уҡырға теләгән әҫәрҙе һайлау, ғөмүмән, китапты ихлас һәм даими уҡырға ғәҙәтләндереү, үҙ аллы уҡыу эшмәкәрлеген үҫтереү, балаларҙа әҙәбиәт донъяһына, тексты уҡыуға һөйөү тәрбиәләү; төрлө китаптарҙан үҙ эсенә әхлаҡи-эстетик ҡиммәттәрҙе алған текстарҙы һайлай алыу күнекмәләрен булдырыу ҡаралған.
«Әҙәбиәт ғилеме тураһында тәшөнсә биреү» бүлеге уҡыусыларҙы тәү башлап әҙәбиәт ғилеме менән таныштыра. Был инде әҙәби төр һәм жанр үҙенсәлектәрен иҫәпкә алыу, уларҙы таный, айыра белеүҙе; телдең һүрәтләү, тасуирлау сараларын аңлы ҡабул итеүҙе күҙаллай.
|
