А.И. Солженицын (2 часа)
Слово о писателе.
Рассказ «Матренин двор».
Автобиографическая основа рассказа, его художественное своеобразие. Образ главной героини и тема праведничества в русской литературе.
Б.Васильев (2 часа)«А зори здесь тихие». У войны не женское лицо.
В.Ф.Тендряков (1 час) «Весенние перевёртыши». Тема нравственного становления личности.
Литература народов России
Г. Тукай (1 час)
(возможен выбор другого писателя, представителя литературы народов России)
Слово о поэте.
Стихотворения из цикла «О, эта любовь!» (возможен выбор других произведений).
Лиризм стихотворений поэта, использование традиционной формы газели. Тукай как переводчик поэзии Пушкина, Лермонтова и других русских поэтов, его вклад в развитие татарского языка и литературы.
ЗАРУБЕЖНАЯ ЛИТЕРАТУРА
Литература эпохи Античности
Катулл (1 час)
Слово о поэте.
Стихотворения: «Нет, ни одна средь женщин…», «Нет, не надейся приязнь заслужить иль признательность друга…» (возможен выбор других стихотворений).
Поэзия Катулла – противостояние жестокости и властолюбию Рима. Любовь как приобщение к безмерности природы. Щедрость души поэта и мотивы отчаяния и гнева в его стихотворениях. Лаконизм образов и напряженность чувств в лирике поэтов Античности.
Литература эпохи Средневековья
Данте (2 час)
Слово о поэте.
«Божественная комедия» («Ад», I, V Песни) (возможен выбор других фрагментов).
Трехчастная композиция поэмы как символ пути человека от заблуждения к истине. Тема страдания и очищения. Данте и Вергилий. Данте и Беатриче.
Европейская литература эпохи романтизма
Дж. Г. Байрон (1 час)
Жизнь и творчество (обзор).
Поэма «Корсар» (возможен выбор другого произведения)
Романтизм поэзии Байрона. Своеобразие “байронического” героя, загадочность мотивов его поступков. Нравственный максимализм авторской позиции. Вера и скепсис в художественном мире Байрона.
Литература эпохи Возрождения
У. Шекспир (2 час)
Жизнь и творчество (обзор).
Трагедия «Гамлет».
Человеческий разум и «проклятые вопросы» бытия. Гамлет как рефлексирующий герой. Мысль и действие. Необходимость и бесчеловечность мести. Трагический характер конфликта в произведении. Гамлет в ряду «вечных» образов.
Европейская литература эпохи Просвещения
И.-В. Гете (2 час)
Жизнь и творчество (обзор).
Трагедия «Фауст» (фрагменты).
Интерпретация народной легенды о докторе Фаусте. Диалектика добра и зла. Фауст и Мефистофель. Фауст и Маргарита. Жажда познания как свойство человеческого духа.
ТРЕБОВАНИЯ К УРОВНЮ ПОДГОТОВКИ ВЫПУСКНИКОВ
В результате изучения литературы ученик должен
знать/понимать
образную природу словесного искусства;
содержание изученных литературных произведений;
основные факты жизни и творческого пути А.С.Грибоедова, А.С.Пушкина, М.Ю.Лермонтова, Н.В.Гоголя;
изученные теоретико-литературные понятия;
уметь
воспринимать и анализировать художественный текст;
выделять смысловые части художественного текста, составлять тезисы и план прочитанного;
определять род и жанр литературного произведения;
выделять и формулировать тему, идею, проблематику изученного произведения; давать характеристику героев,
характеризовать особенности сюжета, композиции, роль изобразительно-выразительных средств;
сопоставлять эпизоды литературных произведений и сравнивать их героев;
выявлять авторскую позицию;
выражать свое отношение к прочитанному;
выразительно читать произведения (или фрагменты), в том числе выученные наизусть, соблюдая нормы литературного произношения;
владеть различными видами пересказа;
строить устные и письменные высказывания в связи с изученным произведением;
участвовать в диалоге по прочитанным произведениям, понимать чужую точку зрения и аргументированно отстаивать свою;
писать отзывы о самостоятельно прочитанных произведениях, сочинения (сочинения – только для выпускников школ с русским (родным) языком обучения).
сопоставлять тематически близкие произведения русской и родной литературы, произведения, раскрывающие сходные проблемы, а также произведения, близкие по жанру; раскрывать в них национально обусловленные различия;
самостоятельно переводить на родной язык фрагменты русского художественного текста;
создавать устные и письменные высказывания в связи с изученными произведениями русской и родной литературы, писать изложения с элементами сочинения.
использовать приобретенные знания и умения в практической деятельности и повседневной жизни для:
создания связного текста (устного и письменного) на необходимую тему с учетом норм русского литературного языка;
определения своего круга чтения и оценки литературных произведений;
поиска нужной информации о литературе, о конкретном произведении и его авторе (справочная литература, периодика, телевидение, ресурсы Интернета).
содержание учебной программы ПО ТАТАРСКОМУ ЯЗЫКУ
Төп гомуми белем баскычында татар телен өйрәтү максатлары:
1) укучыларның актив һәм пассив сүзлек запасын арттыруга, шул сүзләр-не эзлекле рәвештә куллануга игътибарны киңәйтү аша, укучының сөйләмә һәм язма телен үстерү белән беррәттән, рухи дөньясын баету, реаль чынбарлыкка карашын формалаштыру, тормыш вакыйгаларыннан хәбәрдарлыгын булдыру;
2) татар теленнән алынган теоретик материалны (тел системасын) аңлы үзләштерүне, тел фәнен яхшы белүне тәэмин итү; гамәли тел материалларын хәтердә калдырып һәм тәрбияви максатны күздә тотып, әдәбият дәресләрендә бирелгән һәм сайланган текстларны анализлауны яки язылган изложение һәм сочинениеләр өстендә уй-фикер уртаклашуларны оештыру ярдәмендә, укучыларның хәтер һәм фикерләү сәләтен үстерү, үз-үзләрен бәяләү күнекмәләрен камилләштерү;
3) теоретик материалларны үзләштерү һәм текст өстендә эшләү күнекмәләрен камилләштерү барышында, укучыларның гомуми белем дәрәҗәсен үстерү; информация чыганакларыннан кирәкле мәгълүматларны таба белергә өйрәтү;
4) укучыларда китап (дәреслек) белән эшләү, конспектлар төзү, белешмә әдәбияттан (сүзлекләрдән, фәнни чыганаклардан) дөрес файдалану күнекмәләре булдыру;
5) укучыларның бәйләнешле сөйләм культурасын үстерү өчен, сөйләмне кабул итү, сөйләмнән урынлы файдалану осталыгы (уку, сөйләү, тыңлау, аңлау, язу, сөйләшү, аралашу) күнекмәләрен формалаштыру.
Татар теленнән үзгәрмәс (инвариатив) белем күләме.
Тел системасы, телне дөрес тою һәм тирән белү.
Тел турында.
Җәмгыятьтә телнең роле. Татар теле, аның башка телләр арасында тоткан урыны.
Татар теле турында галимнәр, язучылар һәм шагыйрьләр әйткән фикерләр; туган тел турында мәкаль һәм әйтемнәр.
Тел белеме – тел турындагы фән. Күренекле тел галимнәре. Тел белеме фәненең төп бүлекләре.
Фонетика. Орфоэпия.
Авазлардан торган сүзләр – уй-фикер белдерүнең төп формасы. Басым, интонация. Әйтелеше ягыннан укучының үз сөйләмен һәм чит кешенекен бәяли алуы.
Фонетиканың өйрәнү предметы. Хәреф һәм аваз төшенчәсе.
Сузык авазлар. А, а хәрефе һәм [а] авазы. Ә, ә хәрефе һәм [ә] авазы. Я, я хәрефе һәм [й + а], [й + ә] авазлары. У, у хәрефе һәм [у] авазы. Ү, ү хәрефе һәм [ү] авазы. Ю, ю хәрефе һәм [й + у], [й + ү] авазлары. О, о хәрефе һәм [о] авазы. Ө, ө хәрефе һәм [ө] авазы. Ы, ы хәрефе һәм [ы] авазы. Э, э хәрефе һәм [э] авазы. Е, е хәрефе һәм [й + ы], [й + э] авазлары. И, и хәрефе һәм [и] авазы. Татар сүзләрендә сузыклар гармониясе (сингармонизм законы).
Тартык авазлар. Тартык авазларның яңгыраулыкта яки саңгыраулыкта ярашуы. П, п хәрефе һәм [п] авазы. Б, б хәрефе һәм [б] авазы. Ф, ф хәрефе һәм [ф] авазы. В, в хәрефе һәм [в], [w] авазлары. К, к хәрефе һәм [къ], [к] авазлары. Г, г хәрефе һәм [гъ], [г] авазлары. Т, т хәрефе һәм [т] авазы. Д, д хәрефе һәм [д] авазы. Ч, ч хәрефе һәм [ч] авазы. Җ, җ хәрефе һәм [җ] авазы. Ш, ш хәрефе, [ш] авазы. Ж, ж хәрефе һәм [ж] авазы. С, с хәрефе һәм [с] авазы. З, з хәрефе һәм [з] авазы. Х, х хәрефе һәм [х] авазы. Һ, һ хәрефе һәм [һ] авазы. Й, й хәрефе һәм [й] авазы. Л, л хәрефе һәм [л] авазы. Р, р хәрефе [р] авазы. [ , ] (хәмзә) авазы.
Борын авазлары. М, м хәрефе һәм [м] авазы. Н, н хәрефе һәм [н] авазы. ң хәрефе һәм [ң] авазы.
Тавышсыз хәрефләр. ь, ъ.
Иҗек. Сүз басымы. Сүзләрнең язылыш һәм әйтелеш үзенчәлекләре. Логик басым.
Лексика һәм фразеология.
Сүз – телнең төп берәмлеге. Сүзнең фикер формалаштыру һәм хис-тойгы белдерү вазифасы.Татар теленең сүзлек составы. Сүз байлыгын тулыландыру һәм баету юллары. Диалектлар һәм диалектизмнар.Туган телнең үз сүзләре һәм алынмалар. Сүзнең төп һәм күчерелмә мәгънәләре. Сүзнең күпмәгънәлелеге. Синонимнар. Антонимнар. Омонимнар.
Сөйләм стильләре.Фразеологик берәмлекләр; аларның лексик мәгънәсе, төрле сөйләм стильләрендә кулланылышы һәм сөйләмдәге төп вазифалары.Төрле типтагы сүзлекләр, алардан файдалану.
Сүз төзелеше. Сүз ясалышы.
Сүз ясалышы – телнең сүзлек байлыгын өзлексез тулыландыручы төп чыганак.Сүз төзелеше. Сүзнең мәгънәле кисәкләре.Мәгънәле кисәкләренә нигезләнеп, сүзнең лексик һәм грамматик мәгънәләрен ачыклау.
Морфология.
Морфологиянең өйрәнү предметы.Сүз төркемнәре турында төшенчә, сүз төркемләүнең төп принциплар.Исем. Ялгызлык һәм уртаклак исемнәр. Исемнең ясалышы буенча төрләре (тамыр, ясалма, парлы, кушма, тезмә, кыскартылма исемнәр). Исемнең сан белән төрләнеше. Исемнең тартым белән төрләнеше. Исемнең килеш белән төрләнеше. Исемнәргә морфологик анализ ясау. Исемнең җөмләдә кулланылышы. Исемнәргә морфологик-синтаксик анализ ясау. Исемнең төзелешен тикшерү. Антоним, синоним, омоним исемнәр.
Сыйфат. Сыйфатның ясалышы буенча төрләре (тамыр, ясалма, кушма, парлы, тезмә сыйфатлар). Сыйфат дәрәҗәләре. Синоним, антоним сыйфатлар. Сыйфатка морфологик анализ ясау. Сыйфатның җөмләдә кулланылышы. Сыйфатларга морфологик-синтаксик анализ ясау. Сыйфатның исемләшүе. Исемләшкән сыйфатка морфологик һәм морфологик-синтаксик анализ ясау. Сыйфатның төзелешен тикшерү.
Сан. Гарәп һәм рим цифрлары. Санның ясалышы буенча төрләре (тамыр, кушма, парлы, тезмә саннар). Сан төркемчәләре (микъдар, тәртип, бүлем, җыю, чама саннары). Санга морфологик анализ ясау. Санның җөмләдә кулланылышы. Саннарга морфологик-синтаксик анализ ясау. Санның исемләшүе. Исемләшкән санга морфологик һәм морфологик-синтаксик анализ ясау. Санның төзелешен тикшерү.
Рәвеш. Рәвешнең ясалышы буенча төрләре (тамыр, ясалма, кушма, парлы, тезмә рәвешләр). Рәвеш төркемчәләре (саф, күләм-чама, охшату-чагыштыру, вакыт, урын, сәбәп-максат рәвешләре). Рәвешләргә морфологик анализ ясау. Рәвешләрнең җөмләдә кулланылышы. Рәвешләргә морфологик-синтаксик анализ ясау. Рәвешнең төзелешен тикшерү. Синоним, антоним рәвешләр.
Алмашлык. Алмашлык төркемчәләре (зат, тартым, күрсәтү, сорау, билгеләү, билгесезлек, юклык алмашлыклары). Алмашлыкка морфологик анализ ясау. Алмашлыкларның җөмләдә кулланылышы. Алмашлыкларга морфологик-синтаксик анализ ясау. Синоним, антоним алмашлыклар.
Фигыль. Фигыльнең төрчемчәләре (боерык, хикәя, шарт, сыйфат, хәл, исем, инфинитив фигыльләр. Фигыльнең барлык, юклык формалары. Фигыль юнәлешләре. Затланышлы фигыльләр. Затланышлы фигыльләргә морфологик анализ ясау. Затланышлы фигыльләрнең җөмләдә кулланылышы. Затланышлы фигыльләргә морфологик-синтаксик анализ ясау. Затланышсыз фигыльләр. Затланышсыз фигыльләргә морфологик анализ ясау. Затланышсыз фигыльләрнең җөмләдә кулланылышы. Затланышсыз фигыльләргә морфологик-синтаксик анализ ясау. Синоним, антоним фигыльләр.
Бәйләгеч сүз төркемнәре (теркәгеч, бәйлек). Теркәгеч һәм бәйлекләрнең җөмләдә кулланылышы.
Модаль сүз төркемнәре. Кисәкчәнең төрләре, язылышы. Кисәкчәләрнең җөмләдә кулланылышы.
Модаль сүз. Модаль сүзләрнең төркемчәләре. Ымлык. Ымлыкларның төркемчәләре. Ымлыкларның җөмләдә кулланылышы.
Ияртем. Ияртемнәрнең төркемчәләре. Ияртемнәрдән ясалган фигыльләр.
Синтаксис.
Сөйләм төзелешен өйрәнә торган фән буларак синтаксис. Сөйләмдә сүзләрне, җөмләләрне үзара бәйләү.
Тел һәм сөйләм. Сөйләмнең фикерне формалаштырудагы, фикерне тыңлаучыга җиткерүдәге роле. Сөйләм берәмлекләре. Сөйләмнең аерылгысыз элементы буларак интонация. Җөмләдә сүз тәртибе, сүз тәртибенең роле.
Сүзләр бәйләнеше. Тезүле һәм ияртүле бәйләнешләр. Ияртүле бәйләнешнең төрләре, аларның сөйләм оештырудагы роле.
Сүзтезмә. Сүзтезмәнең номинатив функциясе, төзелеше, төрләре һәм мәгънәләре. Сүзтезмәдә бәйләүче чаралар.
Сөйләмнең төп берәмлеге буларак җөмлә. Җөмлә турында төшенчә. Җөмләнең хәбәр итү һәм чынбарлыкка мөнәсәбәт белдерү функциясе. Җөмләнең грамматик нигезе.
Җөмлә. Гади җөмлә. Ике составлы һәм бер составлы җөмләләр. Җәенке һәм җыйнак җөмләләр. Тулы һәм ким җөмләләр. Хикәя, сорау, боеру, тойгылы җөмләләр.
Җөмлә кисәкләре. Җөмләнең баш кисәкләре. Ия, аның төп билгеләре, белдерелүе, мәгънәләре. Хәбәр, аның төп билгеләре, белдерелүе, мәгънәләре. Ия белән хәбәр арасына сызык кую очраклары.
Иярчен кисәкләр. Аергыч, тәмамлык, хәлләр, аныклагыч, аларның төп билгеләре, белдерелүләре һәм мәгънәләре.
Җөмләнең модаль кисәкләре – эндәш һәм кереш сүзләр, алар янында тыныш билгеләре.
Җөмләнең аерымланган кисәкләре, алар янында тыныш билгеләре.
Җөмләнең тиңдәш кисәкләре, алар янында тыныш билгеләре.
Гомумиләштерүче сүзләр, алар янында тыныш билгеләре.
Кушма җөмлә. Кушма җөмлә турында төшенчә. Кушма җөмләнең тезелеше ягыннан төрләре.
Тезмә кушма җөмлә. Теркәгечле тезмә кушма җөмләләр. Теркәгечле тезмә кушма җөмләдә бәйләүче чаралар. Теркәгечле тезмә кушма җөмләдә тыныш билгеләре.
Теркәгечсез тезмә кушма җөмләләр. Теркәгечсез тезмә кушма җөмләдә бәйләүче чаралар. Теркәгечсез тезмә кушма җөмләдә тыныш билгеләре.
Иярченле кушма җөмлә. Аналитик һәм синтетик иярченле кушма җөмләләр. Иярчен җөмләләрнең мәгънә ягыннан төрләре.
Иярчен ия җөмлә. Аналитик иярчен ия җөмлә. Аналитик иярчен ия җөмләдә бәйләүче чаралар һәм тыныш билгеләре. Аналитик иярчен ия җөмләгә синтаксик анализ ясау.
Иярчен хәбәр җөмлә. Аналитик иярчен хәбәр җөмлә. Аналитик иярчен хәбәр җөмләдә бәйләүче чаралар һәм тыныш билгеләре. Аналитик иярчен хәбәр җөмләгә синтаксик анализ ясау.
Иярчен тәмамлык җөмлә. Синтетик һәм аналитик иярчен тәмамлык җөмләләр. Синтетик һәм аналитик иярчен тәмамлык җөмләләрдә бәйләүче чаралар һәм тыныш билгеләре. Аналитик һәм синтетик иярчен тәмамлык җөмләгә синтаксик анализ ясау.
Иярчен аергыч җөмлә. Синтетик һәм аналитик иярчен аергыч җөмләләр. Синтетик һәм аналитик иярчен аергыч җөмләләрдә бәйләүче чаралар һәм тыныш билгеләре. Аналитик һәм синтетик иярчен аергыч җөмләгә синтаксик анализ ясау.
Иярчен хәл җөмләләр.
Иярчен вакыт җөмлә. Синтетик һәм аналитик иярчен вакыт җөмләләр. Синтетик һәм аналитик иярчен вакыт җөмләләрдә бәйләүче чаралар һәм тыныш билгеләре. Аналитик һәм синтетик иярчен вакыт җөмләгә синтаксик анализ ясау.
Иярчен урын җөмлә. Синтетик һәм аналитик иярчен урын җөмләләр. Синтетик һәм аналитик иярчен урын җөмләләрдә бәйләүче чаралар һәм тыныш билгеләре. Аналитик һәм синтетик иярчен урын җөмләгә синтаксик анализ ясау.
Иярчен рәвеш җөмлә. Синтетик һәм аналитик иярчен рәвеш җөмләләр. Синтетик һәм аналитик иярчен рәвеш җөмләләрдә бәйләүче чаралар һәм тыныш билгеләре. Аналитик һәм синтетик иярчен рәвеш җөмләгә синтаксик анализ ясау.
Иярчен күләм җөмлә. Синтетик һәм аналитик иярчен күләм җөмләләр. Синтетик һәм аналитик иярчен күләм җөмләләрдә бәйләүче чаралар һәм тыныш билгеләре. Аналитик һәм синтетик иярчен күләм җөмләгә синтаксик анализ ясау.
Иярчен сәбәп җөмлә. Синтетик һәм аналитик иярчен сәбәп җөмләләр. Синтетик һәм аналитик иярчен сәбәп җөмләләрдә бәйләүче чаралар һәм тыныш билгеләре. Аналитик һәм синтетик иярчен сәбәп җөмләгә синтаксик анализ ясау.
Иярчен максат җөмлә. Синтетик һәм аналитик иярчен максат җөмләләр. Синтетик һәм аналитик иярчен максат җөмләләрдә бәйләүче чаралар һәм тыныш билгеләре. Аналитик һәм синтетик иярчен максат җөмләгә синтаксик анализ ясау.
Иярчен шарт җөмлә. Синтетик һәм аналитик иярчен шарт җөмләләр. Синтетик һәм аналитик иярчен шарт җөмләләрдә бәйләүче чаралар һәм тыныш билгеләре. Аналитик һәм синтетик иярчен шарт җөмләгә синтаксик анализ ясау.
Иярчен кире җөмлә. Синтетик һәм аналитик иярчен кире җөмләләр. Синтетик һәм аналитик иярчен кире җөмләләрдә бәйләүче чаралар һәм тыныш билгеләре. Аналитик һәм синтетик иярчен кире җөмләгә синтаксик анализ ясау.
Иярчен аныклагыч җөмлә. Аналитик иярчен аныклагыч җөмлә. Аналитик иярчен аныклагыч җөмләдә бәйләүче чаралар һәм тыныш билгеләре. Аналитик иярчен аныклагыч җөмләгә синтаксик анализ ясау.
Иярчен җөмләләрнең синонимлыгы.Катлаулы төзелмәләр.
Катлаулы кушма җөмлә. Күп тезмәле катлаулы кушма җөмлә. Күп тезмәле катлаулы кушма җөмләләрдә бәйләүче чаралар һәм тыныш билгеләре. Күп тезмәле катлаулы кушма җөмләләргә синтаксик анализ ясау.
Күп иярченле катлаулы кушма җөмлә. Күп иярченле катлаулы кушма җөмләләрнең төрләре.
Тиңдәш иярүле күп иярченле катлаулы кушма җөмлә. Тиңдәш иярүле күп иярченле катлаулы кушма җөмләләрдә бәйләүче чаралар һәм тыныш билгеләре. Тиңдәш иярүле күп иярченле катлаулы кушма җөмләләргә синтаксик анализ ясау.
Тиңдәш түгел иярүле күп иярченле катлаулы кушма җөмлә. Тиңдәш түгел иярүле күп иярченле катлаулы кушма җөмләләрдә бәйләүче чаралар һәм тыныш билгеләре. Тиңдәш түгел иярүле күп иярченле катлаулы кушма җөмләләргә синтаксик анализ ясау.
Бер-бер артлы иярүле күп иярченле катлаулы кушма җөмлә. Бер-бер артлы иярүле күп иярченле катлаулы кушма җөмләләрдә бәйләүче чаралар һәм тыныш билгеләре. Бер-бер артлы иярүле күп иярченле катлаулы кушма җөмләләргә синтаксик анализ ясау.
Берничә төр иярүле күп иярченле катлаулы кушма җөмлә. Берничә төр иярүле күп иярченле катлаулы кушма җөмләләрдә бәйләүче чаралар һәм тыныш билгеләре. Берничә төр иярүле күп иярченле катлаулы кушма җөмләләргә синтаксик анализ ясау.
Катнаш кушма җөмлә. Катнаш кушма җөмләләрдә бәйләүче чаралар һәм тыныш билгеләре. Катнаш кушма җөмләләргә синтаксик анализ ясау.
Тезем. Теземнең төзелеше. Теземдә санау һәм нәтиҗә бүлекләре. Теземнең интонацион үзенчәлекләре. Анда тыныш билгеләре.
Туры сөйләм. Туры сөйләмнең төп үзенчәлекләре. Кыек сөйләмнең тел үзенчәлекләре. Чит сөйләмле текст турында төшенчә. Туры сөйләмдә тыныш билгеләре. Туры сөйләмне кыек сөйләмгә әйләндерү.
Бәйләнешле сөйләм эшчәнлеге. Тел фәнен һәм лингвистиканы тирәнтен белү (аңлау, тыңлау, уку һәм сөйләү).
Сөйләм.Сөйләм – тел чаралары ярдәмендә формалашкан аралашу ысулы. Аралашу өчен кирәкле төп шартлар: сөйләүче, тыңлаучы, сөйләм-предметы, сөйләү сәбәбе (мотивы) һәм уртак тел.
Сөйләм төрләре: формалары буенча – сөйләмә һәм язма; аралашу процессында сөйләүче белән тыңлаучының икесе дә яки тик сөйләүче генә катнашуына карап диалогик һәм монологик сөйләмнәр.
Процесс буларак сөйләм – сөйләм эшчәнлеге, аның нәтиҗәсе буларак текст. Сөйләм эшчәнлегенең төрләре – тыңлау, аңлау, сөйләү, уку һәм язу; фазаларын аралашу шартларын һәм сөйләм предметын белү, фикерне әйтү программасын төзү, шул программаны тормышка ашыру; нәтиҗәсен тикшерү.
Сөйләм культурасы: орфоэпик нормаларны саклап, мөмкин кадәр җыйнак һәм образлы итеп сөйләү, бер тема эчендә читкә китмичә сөйли алу осталыгы, диалогик сөйләмнән актив файдалану (игътибар белән тыңлау һәм дөрес җавап кайтару...).
Текст. Аның төп билгеләре – тема һәм төп уй; фикер агылышы – "сөйләм предметы" һәм "сөйләм яңалыгы" текстның абзацларга бүленеше һәм төзелеше (баш өлеше, урта өлеш, ахыргы өлеш); гади һәм катлаулы планнар; тексттагы җөмлә һәм абзацларның үзара бәйләнү ысуллары һәм чаралары.
Сөйләм стильләре язма һәм сөйләмә стиль, функциональ стильләр: 1) матур әдәбият стиле һәм аның лексик һәм грамматик үзенчәлекләре; 2) вакытлы матбугат теле һәм аның үзенчәлекләре; 3) фәнни стиль һәм аның үзенә хас сыйфатлары; 4) эш кәгазьләре стиле; 5) эпистоляр стиль һәм аның тел тарихында тоткан урыны.
Сөйләм типлары – хикәяләү, тасвирлау (сыйфатлама), фикер йөртү һәм аларның үзенчәлекләре, телдә кулланылышы.
Дөрес язу кагыйдәләре – орфография һәм пунктуация.
Кешелек җәмгыятендә язма сөйләмнең әһәмияте. Аның грамоталы булуы фикерләрне тиз һәм төгәл аңларга ярдәм итүе. Сүзләрне ачык һем башкалар танырлык итеп язу кирәклеге.
Язуда аваз хәрефләрен дөрес куллану, сүзләрне орфографик принципларга нигезләнеп язу.
Орфографик принципларны белү: I) татар теле өчен төп принцип – фонетик принцип һәм аның үзенчәлекләре; 2) морфологик принцип;
3) график принцип һәм аның кулланылышы; 4) тарихи (традицион) принцип.
Тыныш билгеләре. Аларны язма сөйләмдә тоткан рольләрне. Татар телендә файдаланыла торган тыныш билгеләре – кызыл юл (искәрмә рәвешендә тыныш билгеләренең бер төре итеп карала), нокта, нокталы өтер, ике нокта, күп нокта, сызык, куш тырнаклар, квадрат җәяләр, өндәү билгесе һәм сорау билгесе. Синтаксик күренешләргә хас (гади һәм кушма җөмләләр ахырында, тиңдәш кисәкләр, модаль кисәкләр, туры сөйләм, кушма җөмләләр эчендә, тезем...) тыныш билгеләре, аларның рольләре, куштырнакларның кулланылышы.
УКУЧЫЛАРНЫҢ БЕЛЕМНӘРНЕ ҮЗЛӘШТЕРҮ ДӘРӘҖӘСЕНӘ, ОСТАЛЫК ҺӘМ КҮНЕКМӘЛӘРЕНӘ ТАЛӘПЛӘР:
Тел системасы. Телне тирән белү буенча.
Фонетика һәм орфоэпиядән.
Әдәби телдә дөрес сөйләү кагыйдәләрен үзләштерү; беренче иҗекләрдә |а| авазын, шулай ук татар теленең үзенчәлекле авазларын (|къ|, |гъ|, |w|, |җ|, |һ|, |ң|) дөрес әйтү; басымсыз иҗекләрдә һәм ике сүз арасында сузыклар кыскару очракларын, ике сузык арасында |къ|, |гъ| һәм |п| – тартыкларының яңгыраулашуын норма буларак гамәли үзләштерү. Сингармонизм законын дөрес файдалану. Төрле телләрдән кергән алынма сүзләрне дөрес итеп әйтү. Дөрес интонация белән сөйләү; сүз басымын, логик басымны һәм фраза басымын дөрес кую. Кыскасы шул: укучылардан әдәби тел нормалары нигезендә дөрес сөйләү таләп ителә.
Графика һәм орфографиядән.
Алфавитны истә калдыру. Хәреф белән авазны бер-берсеннән аера белү; хәрефләрнең исемен белү һәм аларны дөрес язу, сүздәге орфограммаларны аеру.
Орфографик принцип үзенчәлекләрен белү; шуларга нигезләнеп, сүзләрне дөрес язу, бигрәк тә кушма, ясалма, парлы, тезмә һәм кыскартылма сүзләрнең дөрес язылышын аңлата алу; төрле сүзлекләрдән – беренче чиратта орфографик сүзлектән кирәгенчә файдалана белү; үз хаталарын төзәтү күнекмәләренә ия булу.
Лексика һәм фразеологиядән.
Сүзлек составында татар теленең үз сүзләрен, башка телләрдән кергән алынма сүзләрне; төрле тармакка караган сүзләрне аера белү, алардан урынлы файдалану. Синоним, антоним һәм омонимнарның үзенчәлекләрен белү.
Аңлатмалы сүзлек. Фразеология һәм синонимнар, шулай ук башка төр сүзлекләрдән нәтиҗәле файдалану.
Укучының үз сөйләмен һәм чит кеше сөйләгәннәрне сүз һәм фразеологик берәмлекләрне төгәл, стилистик яктан урынлы кулланылуы ягыннан бәяли алуы.
Сүз төзелеше һәм ясалышы буенча.
Сүзнең мәгънәле кисәкләре. Мәгънәле кисәкләренең төп билгеләрен, тамыр һәм нигез сүзләрне, шулай ук кушымчаларны һәм аларның функцияләре буенча төрләрен аера белү; сүзләрне мәгънәле кисәкләргә тарката белү күнекмәләренә ия булу.
Сүз ясалышы төрләрен белү; сүз ясалышы белән форма ясалышы арасында аерманы аңлату.
Морфологиядән.
Сүзләрне төркемләү принципларын аңлата алу; һәр сүз төркеменең төп билгеләрен, төрләнешен, төркемчәләрен (сыйфатта – дәрәҗәләре, ясалышы һәм дөрес язылышын, җөмләдәге хезмәтен белү. Фигыльнең аеруча катлаулы сүз төркеме булуын аңлау, затланышлы һәм затланышсыз фигыльләргә хас үзенчәлекләрне аңлата алу. Морфологик яктан сүзләрне иркен тикшерә алу күнекмәләренә ия булу. Сөйләмдә сүз төркемнәрен дөрес куллану.
Синтаксистан.
Синтаксисның нәрсәгә өйрәтүен, сөйләм берәмлекләрен белү; сөйләмдә сүзләр бәйләнешен һәм аларны формалаштыру чараларын үзләштерү.
Сүзтезмә һәм җөмлә билгеләрен белү һәм аларны мисаллар белән дәлилли алу.
Гади һәм кушма җөмләләрне бер-берсеннән аера белү; әйтелү максатыннан чыгып, җөмлә төрләрен (хикәя, сорау, боеру җөмләләрне), шулай ук тойгылы җөмләне белү аларны дәрес интонация белән укый (әйтә) алу.
Җөмләнең баш һәм иярчен кисәкләрен, аерымланган иярчен кисәкләрне, тиңдәш кисәкләрне, эндәш һәм кереш сүзләрне тану, аларга хас үзенчәлекләрне мисаллар өстендә аңлата алу.
Тезмә кушма җөмлә һәм шулай ук иярченле кушма җөмләләрнең төзелеше һәм мәгънәсе ягыннан төрләрен, аларга хас бәйләүче чараларны аңлату; кушма җөмләләрнең өлешләре арасында тыныш билгеләрен дөрес кую, аларны дөрес интонация белән уку (әйтү) күнекмәләренә ия булу.
Катлаулы төзелмәләрне һәм теземне гамәли рәвештә үзләштерү, һәм дөрес интонация белән укый белү.
Туры һәм кыек сөйләмне, аларга хас интонация һәм тыныш билгеләрен үзләштерү.
Текстны җөмләләре ягыннан тикшерә алу, аерым җөмләләргә тулы синтаксик анализ ясый белү: җөмләнең төре (гади яки кушма; хикәя, сорау һәм боеру җөмлә яки тойгылы җанла; җыйнак яки җәенке, ике яки бер составлы, тулы яки ким җөмләләр; җөмлә кисәкләре – ия, хәбәр, аергыч, тәмамлык, хәл, аныклагыч; башка синтаксик күренешләр – эндәш һәм кереш сүзләр, җөмләнең тиңдәш кисәкләре...
Пунктуациядән.
Тыныш билгеләренең мәгънә ачыклыгы өчен бик кирәкле чара булуын төшенү һәм шуны мисаллар өстендә аңлата алу.
Җөмлә ахырында; кушма җөмлә, катлаулы төзелмә элешләре арасында тыныш билгеләрен дөрес кую һәм шуларга аңлатма бирә алу.
Җөмлә кисәкләре арасында (ия белән хәбәр арасында сузык), җөмләнең аерымланган кисәкләре (аныклагыч һәм хәлләр), модаль кисәкләр (эндәш сүзләр, кереш сүз һәм кереш җөмләләр), тиңдәш кисәкләр; ымлык һәм аваз ияртемнәре, шулай ук әйе һәм юк сүзләре янында тиешле тыныш билгеләрен дөрес кую.
Куштырнакларның куелу очракларын (диалог формасында язылмаган туры сөйләмне аеру; китап, газета, журнал һәм төрле оешма исемнәрен белдерү, ия гадәти мәгънәсеннән башкачарак мәгънә белдергән сүзләрне сиземләтү өчен) гамәли рәвештә белү; шулай ук күп ноктаның роле (текст яки абзац башында – дәвамы булуын, текст эчендә – төшереп калдырылган сүз яки җөмлә булуын, текст азагында сөйләмнең әйтелеп бетмәвен күрсәтү өчен) аңлау.
Шартлы рәвештә тыныш билгесе буларак карала торган кызыл юлның ролен аңлата алу.
Бәйләнешле сөйләм эшчәнлеге буенча.
Сөйләм эшчәнлеге – сөйләү, уку, тыңлау, аңлау (шартлы рәвештә) һәм язу тел фәненнән алган белемнәрне тирән белү белән тыгыз бәйләнештә карала. Шуңа нигезләнеп, укучыларның уй-фикерләрен сөйләм һәм язма формада кабул итүләренә, белдерү һәм тапшыра алуларына түбәндәге таләпләр куела:
Таныш һәм әлегәчә таныш булмаган әдәби, публицистик һәм фәнни стильдәге текстларны тиешле темпта аңлап уку күнекмәләренә ия булу. Тавыш белән уку, яттан өйрәнелгән өзек һәм шигырьләрне сөйләү техникасын үзләштерү, шулай ук эчтән укып аңлау күнекмәләрен камилләштерә бару. Текстның эчтәлеген текстка якын итеп, берникадәр киңәйтеп яки кыскартып сөйли, язма формада бирә алу; төп уйны аңлау.
Текстка анализ ясау осталыгы һәм күнекмәләренә ия булу: аның темасы, сөйләм тере, төп уе; абзац һәм җөмләләрнең үзара бәйләнеш чаралары…
Тәкъдим ителгән тема чикләрендә сөйләмә һәм язма формада текст төзү. Бу эш тере грамматик биремле дә була. Конкрет темага кечкенә күләмле сочинениеләр төзү.
Изложение текстларына гади һем катлаулы план төзү, шул план нигезендә сөйләү һәм язу.
Сочинение өчен шулай ук гади һәм катлаулы план тезү, материал әзерләү, тәртипкә китерү, ниһаять, язу.
Тексттан яки аерым бер җөмләдән кирәкле орфограммаларны (грамматик категория, форма яки күренеш) табу, аларга телдән аңлатма бирү.
Диалогик сөйләмне аңлау. Диалогик сөйләмдә катнаша алу: башкалар сүзен игътибар белән бүлдермичә тыңлау өчен, аны аңлау, җавап кайтару, сорау бирү; язма тормада диалог төзү.
Монологик сөйләмне мөмкин кадәр образлы итеп төзү (сөйләү), синоним сүзләрдән тиешенчә файдалану, сүз һәм фразаларны урынсызга кабатламау, төрле-төрле төзелештәге җөмләләр белән эш итү, чагыштыру һәм сынландыру кебек сурәтләү чараларын тиешенчә куллану; фикерләрне логик эзлеклелектә һәм мөмкин кадәр җыйнак, шулай ук тыңлаучыга (укучыга) аңлаешлы итеп бирә алу.
содержаниЕ УЧЕБНОЙ ПРОГРАММЫ ПО ТАТАРСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ
Төп гомуми белем баскычында татар әдәбиятын өйрәтү максатлары:
1.1. Матур әдәбият ярдәмендә, әдәби әсәрләр мисалында рухи байлыкның кыйммәтен, дәрәҗәсен күтәрү, әһәмиятен раслау; кешелек сыйфатларының: кызгана белү, ярдәмчел булу; яхшылык һәм явызлык көрәшендә битараф булмау; гаделлек һәм гаделсезлекне аера белү; кеше күңеленә, хәленә карата сизгер булу, теләктәшлек хисе тәрбияләү. Әдәби әсәрләр ярдәмендә укучыда дөньяга, кешеләргә мәрхәмәтле караш тарбиялаү; укучыны шәхес буларак формалаштыру, үстерү.
Туган әдәбиятыңны, халкыңны, Ватаныңны яратырга өйрәтү, горурлык һәм гражданлык хисләрен тәрбияләү; мораль-әхлак сыйфатларны үзләштерүгә ирешү, матурлыкны танырга өйрәтү, зәвык тәрбияләү.
Рус һәм башка милләтләр әдәбияты, культурасы белән бәйләп, әдәбиятлар һәм халыклар арасындагы уртак хәзинә-рухи кыйммәтләргә хөрмәт, башка милләт - халыкларга карата түземле -ихтирамлы мөнәсәбәт (толерантлык) тәрбияләү; дөнья культурасы, кешелек тарихы төшенчәләрен үзләштерүләренә ирешү. Һәр максатка гомуми сүзләр, үгет-нәсихәт белән түгел, конкрет мисал - әдәби әсәр ярдәмендә ирешү зарурый.
2.2. Укучыда кызыксыну хисен уяту, белем алырга, иҗади һәм рухи үсәргә теләк — омтылыш тудыру, укучының иҗади сәләтен үстерү.
Әдәбиятның үзенчәлекләрен - серләрен аңлатып, сәнгатьнең башка төрләре белән бәйләп чагыштырырга, нәтиҗәләр ясарга, фикерләргә өйрәтү. Чын сәнгать әсәрләре мисалында әдәбиятны уку - рухи үсеш, үзеңне аңлау-бәяләү икәнлеген төшендерү.
2.3. Укучы татар әдәбиятының иң яхшы әсәрләрен укып үзләштерә; иң күренекле әдипләр турында мәгълумәт ала; татар әдәбиятының бай тарихын күзаллый, башка әдәбиятлар янәшәсендә татар әдәбиятының фикер көчен, хисләр байлыгын үзе укып таный, ышана.
2.4. Әдәби әсәрдәге катлаулы проблемаларны аңларга, әсәрнең поэтик матурлыгын күрергә, бәяләргә, әсәр анализларга өйрәнә. Бу күнекмәләр аны тормышта үзен таный, үз урьнын әзерли; мөстәкыйль фикерләргә, нәтиҗәләр ясарга нигез булып тора. Укучы әдәбият белеменнән дә иң кирәкле төшенчәләр белән кораллана, үзенең фикерләү сәләтен үстерә, рухи хезмәттән канәгатьлелек алырга өйрәнә. Матур әдәбият белән гомере буена акыл, хис, тәҗрибә җыярлык бәйләнеш, мөнәсәбәт урнаштыра.
Образ-сурәт, төшенчәсе, образның эпик, лирик, драматик төрләре.
Әдәби әсәр, аның эчтәлеге: тема, проблема, идея һәм формасы: сюжет, композиция, конфликт.
Чәчмә әсәр, хикәяләүче образы. Персонаж, герой, характер, тип, лирик герой турында төшенчә.
Тезмә әсәр - шигырь төзелеше: үлчәм, ритм, рифма. Әдәби әсәрнең теле.
Халык авыз иҗаты. Жанрлары: табышмаклар, мәкаль, әйтемнәр, җырлар, әкиятләр, мәзәкләр, легенда һәм дастаннар.
Әдәбият тарихы. Әдәбиятның формалашу чоры, шартлары, сәбәпләре. Әдәбиятны закончалыклары. Әдәбиятның үсешендә тотрыклы сыйфатлар - традицияләр саклану. Шул ук вакытта үсеш –яңарыш новаторлык. Әдәбиятны алга үстергән сәбәпләр.
Урта гасыр татар әдәбияты - VШ-ХVП гасырлар.
Татар әдәбиятының борынгы чорда (V-V1 гасырларлардан алып) төрки халыкларының уртак әдәбиятына нигезләнгән булуы. Бо рун һәм уйгур язмалары, каһарманлык, Ватан, ил, дәүләт турында уйланулар. Ислам диненең роле. Төрки шагыйрьләр турында кыскача белешмә.
Урта гасырлар әдәбиятында риваятьләр, легендалар бәйләнеш; гаделлек, туганлык, туган җир төшенчәләре белән бәйле символлар, образлар; татар әдәби теленең формалашуында, фикерләүнең үсүендә урта гасыр әдәбиятының роле. Бүгенге көн өчен дә әһәмиятле һәм актуаль
мәсьәләләр, гомумкешелек сыйфатлары, мөнәсәбәтләр.
Әсәрләр: К.Гали, Котб, Харәзми, М.Болгарый, Х.Кәтип, С.Сарай, Мөхәммәдьяр,М.Колый,
Г.Утыз Имәни һ.б.
XIX йөз татар әдәбияты
Урта гасырлардан килгән татар әдәбиятының яңа иҗтимагый шартларда дәвам итүе. Иҗтимагый фикер үсеше һәм тарихи вакыйгаларның, әдәбиятка тәэсире, йогынтылары. Үз чиратында әдәбиятнын кешеләрдә алдынгы фикерләр, дөньяга карашны формалаштыруда роле.
Әдәбиятның мәгариф һәм мәдәният үсеше белән бәйләнеше. Жанрлар үсеше, иҗат методларының ачыклана баруы. Прозаның мөстәкыйлъ төр булып формалашуы. Драматургиянең беренче үзенчәлекләре.
Әсәрләр: Әбелмөних Каргалый. "Кыйссаи -әүлия"
Шәмсетдин Зәки. Шигырьләре.
Һибәтулла Салихов. Әхлакны төзәтү турындагы шигырьләре.
Габделҗәббар Кандалый. "Сәхипҗамал". Шигырьләре.
Каюм Насыйри. "Әбүгалисина". "Кырык вәзир".
Муса Акъегет. "Хисаметдин менла".
Заһир Бигиев. "Өлүф, яки Гүзәл кыз Хәдичә"
Закир Һади. "Бәхетле кыз". "Бәхетсез кыз".
Шакир Мөхөммәдиев. "Япон сугышы, яки Довроволец Батыргали агай".
Фатих Халиди. "Радде Бичара кыз".
XX йөз башы әдәбияты
Татар ижтимагый тормышында һәм әдәбият үсешендә иң бай,катлаулы вакыйгалар чоры. Милли азатлык хәрәкәте, 1905-07 еллар инкыйлабы тудырган шартларда матбугат, әдәбият һәм сәнгатьнең яңа дәвере; татар әдәбиятының камил дәрәҗәсе, классик чоры; драматургиянең, татар театрының күтәрелүе; бүгенге көн әдәбиятына килеп җиткән традицияләргә нигез салыныу: әдәбиятның сәнгатьчә югары дәрәҗәсе, поэзиянең гаять актив роле, шәхси һәм иҗтимагый мөнәсәбәт, мәнфәгатьләрнең бергә үрелеп яшәве; реализм һәм романтизмның ачык чагылышы; яңа жанр һәм стильләр.
Шагыйрьләр, прозаиклар, драматурглар һәм аларның әсәрләре: Габдулла Тукай, Мәҗит Гафури, Сәгыйть Рәмиев, Дердемәнд, Гаяз Исхакый, Фатих Әмирхан, Шәриф Камал, Галимҗан Ибраһимов, Гәлиәсгар Камал, Гафур Колахметов, Мирхәйдәр Фәйзи һ.б.
XX йөз әдәбияты
Совет чоры әдәбиятында революцион вакыйгаларның әдәбиятка йогынтысы һәм әдәбиятта чагылышы.
Традицияләрнең яңаруы, яңа сыйфатларын эзләү, яңа герой образы. Ватан, ил, халыкның эпик гәүдәләнеше. Азатлык, шәхес иреге, фикер хөрлеге мәсьәләләрнең куелышы. Дөнья әдәбияты белән сәнгатьчә бәйләнеше көн әдәбиятында яңарыш.
Шагыйрьләр, прозаиклар, драматурглар һәм аларның әсәрләре: Бурнаш Ф., М.Гафури, М.Галәү, Гыйззәт Т., Исәнбәт Н., Камал Ш., Такташ һ., Тинчурин К., Ф.Кәрим, М.Җәлил, Г.Бәширов, Ә.Еники, Х.Туфан, Г.Ахунов, Н.Фәттах, М.Мәһдиев, Ә.Баянов, И.Юзеев, Т.Миңнуллин, А.Гыйләҗев, Р.Мөхәмәдиев, Р.Фәйзуллин, Р.Харис, Р.Миңнуллин, хәзерге балалар әдәбиятыннан үрнәкләр.
Төп гомуми белем мәктәбен тәмамлаучыларның белем дәрәҗәсенә таләпләр:
- Әдәбиятның сәнгатьлелеген аңлата белү.
- Әдәби әсәрдә образларны таба, мәгънәләрен аңлата белү, төрләрен билгеләү.
- Жанрларның үзенчәлекләрен аңлата белү.
- Өйрәнгән әдәби - теоретик төшенчәләр.
- Әдәби текстны анализлый белү.
- Әдәби әсәрдән авторның төп фикерләрен таба белү, үз мөнәсәбәтеңне белдерү.
- Әдәби әсәрдә конфликтларны таба һәм аңлата белү.
- Әсәрнең матурлыгын - поэтикасын, сәнгатьчә чараларын билгеләү.
- Язучының ижатына өйрәнгән әсәрләрдән чыгып бәя бирү.
- Язучының иҗатын чор белән бәйләп карау.
- Татар әдәбияты тарихын эзлекле итеп күз алдына китерү.
- Татар әдәбиятының рус һәм чит ил әдәбиятлары белән тематик һәм проблемалар уртаклыгын аңлата алу.
СОДЕРЖАНИЕ УЧЕБНОЙ ПРОГРАММЫ ПО ИНОСТРАННОМУ ЯЗЫКУ
Цели изучение иностранного языка на уровне основного общего образования:
развитие иноязычной коммуникативной компетенции в совокупности ее составляющих – речевой, языковой, социокультурной, компенсаторной, учебно-познавательной:
речевая компетенция – развитие коммуникативных умений в четырех основных видах речевой деятельности (говорении, аудировании, чтении, письме);
языковая компетенция – овладение новыми языковыми средствами (фонетическими, орфографическими, лексическими, грамматическими) в соответствии c темами, сферами и ситуациями общения, отобранными для основной школы; освоение знаний о языковых явлениях изучаемого языка, разных способах выражения мысли в родном и изучаемом языке;
социокультурная компетенция – приобщение учащихся к культуре, традициям и реалиям стран/страны изучаемого иностранного языка в рамках тем, сфер и ситуаций общения, отвечающих опыту, интересам, психологическим особенностям учащихся основной школы на разных ее этапах (V-VI и VII-IX классы); формирование умения представлять свою страну, ее культуру в условиях иноязычного межкультурного общения;
компенсаторная компетенция – развитие умений выходить из положения в условиях дефицита языковых средств при получении и передаче информации;
учебно-познавательная компетенция – дальнейшее развитие общих и специальных учебных умений; ознакомление с доступными учащимся способами и приемами самостоятельного изучения языков и культур, в том числе с использованием новых информационных технологий;
развитие и воспитание понимания у школьников важности изучения иностранного языка в современном мире и потребности пользоваться им как средством общения, познания, самореализации и социальной адаптации; воспитание качеств гражданина, патриота; развитие национального самосознания, стремления к взаимопониманию между людьми разных сообществ, толерантного отношения к проявлениям иной культуры.
5-9 классы
Речевые умения
Предметное содержание речи
Общение со сверстниками в ситуациях социально-бытовой, учебно-трудовой и социально-культурной сфер в рамках следующей примерной тематики:
1) Мои друзья и я. Взаимоотношения в семье, с друзьями. Внешность. Досуг и увлечения (спорт, музыка, чтение, посещение дискотеки, кафе, клуба1). Молодежная мода. Карманные деньги. Покупки. Переписка.
2) Школьное образование. Изучаемые предметы, отношение к ним. Каникулы. Международные школьные обмены. Проблемы выбора профессии и роль иностранного языка.
3) Родная страна и страна/страны изучаемого языка. Их географическое положение, климат, население, города и села, достопримечательности. Выдающиеся люди, их вклад в науку и мировую культуру. Технический прогресс. Средства массовой информации.
4) Природа и проблемы экологии. Глобальные проблемы современности. Здоровый образ жизни.
Виды речевой деятельности
Говорение
Диалогическая речь
диалог этикетного характера – начинать, поддерживать и заканчивать разговор; поздравлять, выражать пожелания и реагировать на них; выражать благодарность; вежливо переспрашивать, отказываться, соглашаться;
диалог-расспрос – запрашивать и сообщать фактическую информацию (кто? что? как? где? куда? когда? с кем? почему?), переходя с позиции спрашивающего на позицию отвечающего; целенаправленно расспрашивать, «брать интервью»;
диалог-побуждение к действию – обращаться с просьбой и выражать готовность/отказ ее выполнить; давать совет и принимать/ не принимать его; приглашать к действию/взаимодействию и соглашаться/не соглашаться принять в нем участие; делать предложение и выражать согласие/несогласие принять его, объяснять причину;
диалог-обмен мнениями – выражать точку зрения и соглашаться/не соглашаться с ней; высказывать одобрение/неодобрение; выражать сомнение, эмоциональную оценку обсуждаемых событий (радость/огорчение, желание/нежелание), эмоциональную поддержку партнера, в том числе с помощью комплиментов.
Комбинирование указанных видов диалога для решения более сложных коммуникативных задач.
Монологическая речь
кратко высказываться о фактах и событиях, используя такие коммуникативные типы речи, как описание/характеристика, повествование/сообщение, эмоциональные и оценочные суждения;
передавать содержание, основную мысль прочитанного с опорой на текст;
делать сообщение по прочитанному/услышанному тексту;
выражать и аргументировать свое отношение к прочитанному.
Аудирование
Восприятие на слух и понимание несложных текстов с разной глубиной и точностью проникновения в их содержание (с полным пониманием, с пониманием основного содержания, с выборочным пониманием) в зависимости от коммуникативной задачи и стиля текста.
Формирование умений:
выделять основную информацию в воспринимаемом на слух тексте и прогнозировать его содержание;
выбирать главные факты, опуская второстепенные;
выборочно понимать необходимую информацию прагматических текстов с опорой на языковую догадку, контекст;
игнорировать неизвестный языковой материал, несущественный для понимания.
Чтение
Чтение и понимание текстов с различной глубиной и точностью проникновения в их содержание (в зависимости от вида чтения):
с пониманием основного содержания (ознакомительное чтение);
с полным пониманием содержания (изучающее чтение);
с выборочным пониманием нужной или интересующей информации (просмотровое/поисковое чтение).
Использование словаря независимо от вида чтения.
Чтение с пониманием основного содержания аутентичных текстов на материалах, отражающих особенности быта, жизни, культуры стран изучаемого языка.
Формирование умений:
определять тему, содержание текста по заголовку;
выделять основную мысль;
выбирать главные факты из текста, опуская второстепенные;
устанавливать логическую последовательность основных фактов текста.
Чтение с полным пониманием содержания несложных аутентичных адаптированных текстов разных жанров.
Формирование умений:
полно и точно понимать содержание текста на основе его информационной переработки (раскрытие значения незнакомых слов, грамматический анализ, составление плана);
оценивать полученную информацию, выражать свое мнение;
комментировать/объяснять те или иные факты, описанные в тексте.
Чтение с выборочным пониманием нужной или интересующей информации – умение просмотреть текст (статью или несколько статей из газеты, журнала) и выбрать информацию, которая необходима или представляет интерес для учащихся.
Письменная речь
Развитие умений:
делать выписки из текста;
писать короткие поздравления (с днем рождения, другим праздником), выражать пожелания;
заполнять формуляр (указывать имя, фамилию, пол, возраст, гражданство, адрес);
писать личное письмо по образцу/без опоры на образец (расспрашивать адресата о его жизни, делах, сообщать то же о себе, выражать благодарность, просьбу), используя материал тем, усвоенных в устной речи, употребляя формулы речевого этикета, принятые в стране изучаемого языка.
Языковые знания и навыки
Орфография
Правила чтения и орфографии и навыки их применения на основе изучаемого лексико-грамматического материала.
Произносительная сторона речи
Навыки адекватного произношения и различения на слух всех звуков изучаемого иностранного языка, соблюдения ударения и интонации в словах и фразах, ритмико-интонационные навыки произношения различных типов предложений, выражение чувств и эмоций с помощью эмфатической интонации.
Лексическая сторона речи
Навыки распознавания и употребления в речи лексических единиц, обслуживающих ситуации в рамках тематики основной школы, наиболее распространенных устойчивых словосочетаний, оценочной лексики, реплик-клише речевого этикета, характерных для культуры стран изучаемого языка; основные способы словообразования: аффиксации, словосложения, конверсии.
Грамматическая сторона речи
Признаки нераспространенных и распространенных простых предложений, безличных предложений, сложносочиненных и сложноподчиненных предложений, использования прямого и обратного порядка слов. Навыки распознавания и употребления в речи
Признаки глаголов в наиболее употребительных временных формах действительного и страдательного залогов, модальных глаголов и их эквивалентов, существительных в различных падежах, артиклей, относительных, неопределенных/неопределенно-личных местоимений, прилагательных, наречий, степеней сравнения прилагательных и наречий, предлогов, количественных и порядковых числительных. Навыки их распознавания и употребления в речи.
Социокультурные знания и умения
Осуществление межличностного и межкультурного общения с применением знаний о национально-культурных особенностях своей страны и страны/стран изучаемого языка, полученных на уроках иностранного языка и в процессе изучения других предметов.
Знание:
значения изучаемого иностранного языка в современном мире;
наиболее употребительной фоновой лексики, реалий;
современный социокультурный портрет стран, говорящих на изучаемом языке;
культурного наследия стран изучаемого языка.
Овладение умениями:
представлять родную культуру на иностранном языке;
находить сходство и различие в традициях своей страны и страны/стран изучаемого языка;
оказывать помощь зарубежным гостям в ситуациях повседневного общения.
компенсаторные умения
Развитие умений выходить из положения при дефиците языковых средств, а именно: использовать при говорении переспрос, перифраз, синонимичные средства, мимику, жесты; при чтении и аудировании – языковую догадку, прогнозирование содержания.
учебно-познавательные умения
Овладение специальными учебными умениями:
осуществлять информационную переработку иноязычных текстов;
пользоваться словарями и справочниками, в том числе электронными;
участвовать в проектной деятельности, в том числе межпредметного характера, требующей использования иноязычных источников информации.
|
